از گنکور 10 یورویی تا نوبل یک و نیم میلیون دلاری!

مجله فرهنگی هفت راه – گروه کتاب: هر ساله در سراسر دنیا جوایز ادبی زیادی برگزار می‌شود که هرکدام به فراخور اهمیت، مبنایی است برای سنجش آثار ادبی به خصوص در حوزه ادبیات داستانی و رمان و البته متر و معیاری برای فروش بیشتر آثار منتخب. هرچند بار مالی بعضی از جوایز مانند نوبل و بوکر نسبت به سایر جوایز بسیار بالاست ولی در عوض جایزه‌ای مانند گنکور هم وجود دارد که جایزه مالی آن تنها ۱۰ یورو است.

البته این به آن معنا نیست که جایزه از ارزش کمی برخوردار است چون اگر ارزش این جایزه و جوایز مانند آن کم بود هیچ وقت نویسندگانی که در آن برنده شده بودند نمی‌توانستند به واسطه فروش اثری که در اینجایزه انتخاب شده بود میلیونر شوند. به بهانه برگزاری هفتمین دوره جایزه ادبی جلال آل احمد که گران‌ترین جایزه ادبی ایران است رفته‌ایم سراغ پنج جایزه مهم و مطرح ادبی دنیا تا شیوه انتخاب آثار و میزان جایزه‌ای که به برگزیدگان پرداخت می‌شود را بررسی کنیم.

 

نوبل ادبیات

جایزه نوبل ادبیات جایزه نوبل ادبیات یکی از پنج جایزه نوبل است که طبق وصیت آلفرد نوبل پایه گذاری شده و آن را میتوان معتبر‌ترین جایزه ادبی جهان نامید که از سال ۱۹۰۱ هر ساله به نویسندگانی با ملیتهای مختلف اهدا می‌شود که بر اساس وصیتنامه آلفرد نوبل، نویسنده بر‌تر باید اثرش مبتنی برگرایش آرمانخواهانه باشد.

در اوایل قرن بیستم کمیته تصمیم گیری جایزه نوبل مفاد وصیتنامه آلفرد نوبل را به کلی مورد تفسیر و شرح قرار دادند. به همین دلیل به برخی نویسندگان مشهور جهان در آن زمان مانند جیمز جویس، لئو تولستوی، آنتوان چخوف، مارسل پروست، هنریک ایبسن و هنری جیمز جایز‌ه‌ای تعلق نگرفته است.

در سالهای اخیر تعبیری که از آرمانگرایی در جوامع بین‌الملل مطرح شده، حقوق بشر بود‌ه است و از این رو طبیعی است که این جایزه در حال حاضر رنگ و بوی سیاسی‌تری به خود گرفته و به همین سبب از انجمن سوئدی نوبل در سالهای اخیر انتقادات زیادی شد‌ه است. اعتراض برخی از منتقدان این است که بسیاری از نویسندگان شناخته شده و معروف نه تنها برند‌ه این جایزه نشده‌اند بلکه نامشان هم در فهرست نامزدهای دریافت جایزه وجود نداشته؛ اما گروهی دیگر معتقدند برخی نویسندگانی که این جایزه را دریافت کرده‌اند شایسته دریافت آن نبوده‌اند.

انتخاب نامزد‌ها 

انجمن نوبل هر سال فرمهای درخواست خود را برای انتخاب نامزدهای جایزه نوبل ادبیات ارائه میکند که اعضای انجمن، اعضای هیأت ادبی، اساتید زبان وا دبیات دانشگاه‌ها، برندگان سال قبل جایزه نوبل و رئیس دپارتمان نویسندگان، همگی مجاز به اعلام یک نامزد هستند، که این نامزد نمی‌تواند جزیی از این افراد باشد. هر سال هزاران درخواست برای افراد نامبرده ارسال م‌یشود. این پیشنهادات ارسالی باید تا قبل از یکم فوریه به انجمن تحویل داده شود. پیشنهادات دریافتی توسط انجمن نوبل بررسی میشود و در آوریل، این آمار به حدود ۲۰ نامزد کاهش می‌یابد که این تعداد در واقع انتخاب اولیه جایزه محسوب می‌شود. در ماه می، فهرست کوتاهی از پنج اثر توسط انجمن اعلام میشود و بعد از آن چهار ماه متوالی آثار این پنج نامزد مورد بررسی و مطالعه قرار میگیرد. در اکتبر، اعضای انجمن رأی گیری ای را انجام میدهند و نامزدی که بیش از نیمی از آراء را به خودا ختصاص دهد به عنوان برنده جایزه نوبل ادبیات معرفی میشود. جایزه نوبل علاوه بر اهمیت و اعتبار ادبی، گران بها‌ترین جایزه جهان است و مبلغ هشت میلیون کرون سوئد، برابر ۸۷۰ هزار یورو یا حدود یک و نیم میلیون دلار ارزش دارد.

جایزه ادبی «من بوکر»

» جایزه بوکر – مک کانل «که در اصل با نام «من بوکر» جایزه ادبی بین‌المللی شناخته می‌شد پس از حمایت شرکت انگلیسی مک کانل در سال ۱۹ ۶۸ شهرت یافت. بعد‌ها این جایزه با نام خلاصه شده «بوکر» پایه گذاری شد. از سال 2005 هر دوسال یکبار جایزه دیگری علاوه بر این به نویسندگان آثار انگلیسی زبان و آثاری که امکان ترجمه آن‌ها به زبان انگلیسی وجود داشته باشد، اهدا میشود. این جایزه توسط گروه سرمایه گذاری «من» به پاس تلاش مستمر یک نویسنده و خلاقیت وی در عرصه نویسندگی جهانی به او اهدا می‌شود. رسانه‌ها نگاه ویژه‌ای به این جایزه ادبی دارند و هرساله نام برنده نهایی این جایزه به صورت وسیعی در مطبوعات و رسانه های دنیا اعلام میشود؛ به همین دلیل کتابهای منتخب این جایزه بعد از اعلام رسمی به فروش بالایی دست پیدا می‌کنند.

نحوه انتخاب نامزد‌ها 

آثار منتخب جایزه بوکر در چند مرحله انتخاب و اعلام می‌شوند:

کمیته مشاوران: که بر تمامی مسائل حوزه کتاب اشراف دارند؛ یک نویسنده، دو ناشر، یک کارگزار ادبی، یک کتاب فروش، یک کتابدار و نماینده گروه من و سه نماینده بنیاد بوکر.

هیأت داوران: داوران توسط کمیته مشاوران انتخاب می‌شوند و هر ساله اعضای هیأت داوران تغییر می‌کنند و افراد جدیدی جایگزین گروه قبلی می‌شوند؛ یک منتقد ادبی، یک استاد دانشگاه و یک چهره برجسته ادبی اعضای هیأت داوران این جایزه را تشکیل می‌دهند. بعد از مطالعه و بررسی آثار توسط هیأت داوران، ابتدا یک فهرست اولیه اعلام می‌شود و بعد یک فهرست نهایی شامل شش اثر انتخاب می‌شوند. نویسندگانی که نام آثارشان در فهرست نهایی شش نفره قرار گیرد یک نسخه جلد چرمی کتابشان و مبلغ دو هزار و ۵۰۰ پوند وجه نقد دریافت می‌کنند. بعد از بررسیهای نهایی و با تجمیع آرای داوران، جایزه بوکر به یکی از این شش اثر نهایی تعلق می‌گیرد. مبلغ جایزه بوکر ۵۰ هزار پوند است.

پولیتزر 

جایزه ادبی پولیتزر که از سال 1917 بر اساس وصیت نامه ناشر آمریکایی مجاری الاصل «ژوزف پولیتزر» پایه گذاری شده و توسط دانشگاه کلمبیا در شهر نیویورک اداره می‌شود به دستاوردهای شگفت و بزرگ در زمینه روزنامه نگاری و خبرنگاری آنلاین، ادبیات و موسیقی در ایالات متحده تعلق میگیرد. این جایزه هر سال در ۲۱ بخش به برندگان اهدا میشود. در ۲۰ عنوان از این دسته بندی‌ها هر برنده یک دیپلم افتخار و ۱۰ هزار دلار وجه نقد دریافت می‌کند و تنها در بخش خبرنگاری عمومی است که یک مدال طلا به برنده تعلق میگیرد.

نحوه گزینش آثار

برای شرکت در رقابت پولیتزر و ارائه اثر، مبلغ ۵۰ دلار به عنوان حق ارسال اثر از ارائه دهندگان دریافت می‌شود. هر ساله ۱۰۲ داور در ۲۰ هیأت جداگانه برای قضاوت و بررسی آثار در ۲۱ حوزه ادبی و رسانه‌ای توسط هیأت رئیسه انتخاب می‌شوند. اکثر هیأت‌های داوری از پنج عضو تشکیل شده‌اند. به غیر از هیأت‌های داوری برای حوزه‌های خبرنگاری عمومی، گزارش‌های تحقیقی، گزارش‌های نظامی و نوشته‌های تفسیری که هفت عضو دارند. برای هر حوزه داوران سه نامزد معرفی می‌کنند. هیأت رئیسه برنده را براساس رأی اکثریت یا ۷۵ درصد اکثریت آراء از میان نامزد‌ها انتخاب میکند. هیأت رئیسه همچنین می‌تواند هیچ کدام از نامزد‌ها را انتخاب نکند.

گنکور 

معتبر‌ترین جایزه ادبی فرانسه که هر ساله توسط فرهنگستان گنکور به خلاقانه‌ترین داستان سال اهدا می‌شود، در سال 1903 توسط نویسنده و ناشر موفق فرانسوی «ادموند گونکور» پایه گذاری شد. این جایزه هر ساله در ماه دسامبر به نویسنده بهترین اثر در فرانسه اهدا می‌شود. جایزه گنکور در چهار بخش دیگر نیز به خالق بهترین آثار اهدا می‌شود: رمان، داستان کوتاه، شعر، زندگی نامه.

نحوه انتخاب:

هیأت داوران هر ساله در ماه نوامبر در رستوران دورانت در پاریس گرد هم آمده و با اتفاق نظر برنده جایزه گنکور را در هر بخش انتخاب میکنند. از برندگان صاحب نام اینجایزه میتوان به مارسل پروست برای کتاب در «جست و جوی زمان از دست رفته در سال ۱۹۱۹، سیمون دوبوار برای ماندارین‌ها» در سال 1954، آندره پیردوماندیه برای «سرنوشت انسان»در سال 1967 و مارگاریت دوراس برای «عاشق» در سال 1984 اشاره کرد.

 جوایز:

برنده جایزه گنکور یک یادگاری ۱۰ یورویی دریافت می‌کند؛‌‌ همان میزانی که در سال 1903 نیز به برندگان اهدا می‌شد. بدین ترتیب اعتبار این جایزه نه به دلیل وجه نقد آن بلکه به خاطر تاثیری است که بر فروش کتاب منتخب میگذارد. برنده جایزه گنکور بلافاصله به خاطر فروش اثرش به یک میلیونر تبدیل می‌شود. در سال 1987 جایزه تکمیلی گنکور «DES Lycéens» با همکاری فرهنگستان گنکور، وزارت آموزش و پرورش فرانسه و Fnac (یک شبکه خرده فروشی بین‌المللی ارائه دهنده محصولات فرهنگی مانند کتاب و موسیقی و…) پایه گذاری شد. برنده این جایزه نیز در‌‌ همان مراسم ضیافت در رستوران دورانت اعلام میشود. این جایزه به عنوان جایزه دوم به نفر دوم تعلق میگیرد.

سروانتس

جایزه ادبی سروانتس یا کامل‌تر «می‌گوئل دو سروانتس» در سال 1976 بعد از وفات می‌گوئل دو سروانتس خالق دن کیشوت پایه گذاری و به این اسم نامیده شد. این جایزه به نویسنده‌ای که تلاش مستمری در زمینه ادبیات اسپانیایی داشته باشد اهدا می‌شود. این جایزه هم مانند بوکر است و هر دو سال به نویسنده‌ای در قید حیات اهدا می‌شود که اثر قابل توجه و برگزیده‌ای به زبان اسپانیایی تالیف کرده باشد. از این رو نویسندگان تمام کشورهای اسپانیایی زبان می‌توانند برای دریافت این جایزه نامزد شوند.

نحوه انتخاب نامزد‌ها بدین صورت است که انجمن فرهنگستان‌های اسپانیایی زبان پس از بررسی آثار و کتاب‌ها فرد برگزیده را معرفی می‌کنند و حمایت مالی جایزه نیز توسط وزارت فرهنگ اسپانیا انجام می‌شود. برنده این جایزه مبلغ نقدی 125 هزار یورو دریافت می‌کند که این موضوع این جایزه را به یکی از غنی‌ترین جوایز ادبی دنیا و معتبر‌ترین جایزه اسپانیا تبدیل کرده است.

جایزه سروانتس هر ساله در ۲۳ آوریل – روز درگذشت می‌گوئل دو سروانتس- در سالن دانشگاه آلکالا هنارس توسط پادشاه و ملکه اسپانیا به برنده جایزه اهدا می‌شود.