پاسخ‌های جالب دانش‌آموزان به نظرسنجی شخصی من درباره کتابخوانی
از این به بعد در مجموعه مطالبی با عنوان «فرهنگسرا» می‌توانید یادداشتهای هفتگی محمدرضا شهبازی که در حوالی فرهنگ نوشته شده‌اند را بخوانید. البته اینکه او چقدر سر قولش بماند و یادداشتهایش را به موقع و منظم برساند خدا عالم است!
مجله فرهنگی هفت راه – محمدرضا شهبازی: سعی میکنم تا جایی که امکان داشته باشد در هر ترم حضوری حداقلی هم که شده در مدارس داشته باشم؛ ولو به بهانه برگزاری کارگاهی یک ساعته درباره روزنامه دیواری و… یا گعده‌ای کوتاه درباره کتاب و کتابخوانی. در این 10 سال هم که از پایان دوران دبیرستان گذشته است تقریبا این امکان فراهم شده است. این حضور مداوم برکاتی دارد که کمترینش این است که یکباره ده سال بعد با نسلهای بعدی خیلی غریبه نیستم. یا لااقل از این غریبه‌گی بهت زده نخواهم شد چراکه در طول این سالها با آنها بوده‌ام و به تدریج دیده‌ام متفاوت بودن و متفاوت‌تر شدنشان را.
اینها را نوشتم که بگویم امسال هم در یکی از این مدارس بودم و چند هفته‌ای با بچه‌های اول و دوم دبیرستان کلاس داشتم. دبیرستانی غیر انتفاعی در شرق تهران. این مدرسه دو کلاس اول دبیرستان داشت و دو کلاس در دوم دبیرستان. در یکی از روزها به سرم زد که درباره کتابخوانی از بچه‌ها نظرسنجی کنم. چند سوال طراحی کردم و بینشان پخش کردم. نتایج بدست آمده برای خودم جالب بود. گفتم اینجا منتشر کنم شاید برای شما هم جالب باشد. بالاخره در شرایطی که هنوز بین شاخصهای مطالعه از جمله سرانه مطالعه از دو تا هفده دقیقه اختلاف وجود دارد، این آمار شاید چیزهایی را به ما متذکر شود. حتی اگر خیلی فراگیر نباشد و یا من از امار بغیر از همان درس کلاس دوم دبیرستان چیز بیشتری ندانم. خلاصه آنکه بد نیست این چند عدد و رقم را بخوانید:
در سوال اول پرسیده بودم «هر چند وقت یکبار کتاب غیر درسی می‌خوانید»؟
29 درصدشان گفتند «ماهی یک جلد یا بیشتر»، 11 درصد گفتند «دو ماه یک جلد»، 38 درصد گفتند «سه ماه یا بیشتر، یک جلد» و 22 درصد هم گزینه «اصلا نمیخوانم» را انتخاب کردند.
اگر آنهایی که گفته‌اند در سه ماه یا بیشتر یک کتاب می‌خوانند را کتابخوان به حساب نیاوریم -که خیلی کار بی‌رحمانه‌ای هم نیست- می‌شود گفت که 60 درصد دانش آموزان اهل کتاب خواندن نیستند. رقم خطرناکی است، مخصوصا در یک مدرسه غیر انتفاعی در شرق تهران!
در یک سوال دیگر پرسیدم «اگر جایی برای مدتی بیکار باشید و هیچ وسیله‌ای مانند موبایل، رایانه، تلویزیون و.. نباشد و فقط چند کتاب دور و برتان باشد چه میکنید؟»
دانش آموزان اینطور به این سوال پاسخ دادند:
«بعد از نیم ساعت که حوصله‌ام سر رفت میرم یه نگاهی به کتابها میندازم» 31 درصد، «همون اول میرم و کتابها رو میبینم و یکی رو انتخاب میکنم و اگر خوب بود میخونمش» 36 درصد، «همون اول میرم سراغ کتابها و یکی رو برای خوندن انتخاب میکنم و اگر تموم بشه میرم سراغ بعدی» 22 درصد، و «از بیکاری بمیرم هم نمیرم سراغ کتابا» 11 درصد.
پاسخ بچه‌ها به این سوال علاوه بر اینکه نتایج سوال قبل را تایید می‌کرد، نشان می‌داد که بچه‌ها واقعا با کتاب تا حالا آنقدری حال نکرده‌اند که آن را بعنوان یک وسیله مناسب برای پر کدن اوقات فراغت بدونند.
یکی از سوالها هم این بود: «به نظر شما آدمای اهل کتاب خوندن چطور آدمایی هستن؟»
5 درصد گفتند: «میخوان کلاس بزارن و مثلا بگن آدمای فرهیخته‌ای هستن!». 51 درصد گفتند: «خوش بحالشون. کاش منم اینطوری بودم » و 40 درصد گفتن «نظری ندارم. اونا هم با کتاب حال میکنن دیگه. منم با موبایل و بازی کامپیوتری و…». و جالبه که هیچ کدام گزینه «تعطیلن که وقتشون رو برای کتاب میزارن» را انتخاب نکردند.
پاسخ بچه‌ها به این سوالنشان می‌داد که علی رغم دور بودن بچه‌ها از کتابخوانی، افراد کتابخوان هنوز چهره‌هایی موجه هستند و انها هم بدشان نمی‌آید که جزو این دسته باشند. مخصوصاً که سوال آنها به یک سوال دیگر این برداشت را تقویت می‌کرد. پرسیده بودم: «اگر اهل مطالعه نیستید به این سوال پاسخ بدید: فکر میکنید چرا کتاب نمی‌خونید؟»
پاسخها اینطور بود:
«چند باری که کتاب خوندم، لذت نبردم» 9 درصد، «اصلا چه فایده داره؟ وقتی وسایل جدیدی اومده که کار کتاب رو میکنه چرا باید کتاب بخونیم؟» 15 درصد، «دسترسی به کتاب ندارم. اهل کتابخونه رفتن نیستم، کتاب هم که گرونه نمیشه خرید» 13 درصد و « نمیدونم… شاید اگر عادت میکردم الان کتابخون بودم. اصلا از اول نرفتم سمت کتاب خوندن. پیش نیومد. کسی کتاب خوب بهم نداد و تشویقم نکرد. اگر همچین کسی پیدا بشه یا همچین موقعیتی پیش بیاد منم کتابخون میشم» 25 درصد.
در سوال آخر هم پرسیده بودم «اگر از خانواده برای خریدن کتاب پول بخواهید واکنششان چیست؟»
گزینه‌های «برای کتاب پول نمیدن» و «نمیدن چون میدونن میرم باهاش چیز دیگه میخرم!» هر کدام دو درصد از پاسخها را به خود اختصاص دادند. 24درصد گفتند «کلی سوال و جواب میکنن که چه کتابی میخوای بخری و به چه دردت میخوره و چرا انقدر کتاب میخری و… بعد میدن» و 72 درصد هم گفتند «به راحتی در اختیارم میزارن».
یعنی در همین مدرسه که 60 درصد بچه‌ها اصلا اهل کتابخوانی نیستند،بیش از 70 درصد آنها برای خرید کتاب هیچ مشکل مالی ندارند و در مجموع 96 درصدشان می‌توانند هزینه خرید کتاب را تهیه کنند.
سوالهایی هم درباره میزان کتابخوانی والدین و وجود کتابخانه در خانه و… پرسیده بودم که بگذریم.
نه من انقدر اعتماد بنفسم بالاست و نه شما انقدر ساده که من ادعا کنم و شما هم باور که این نتایج قابل تعمیم به همه دانش آموزان کشور است. اما به هر حال این نظرسنجی برای من ثابت کرد که مشکل کتاب نخوانی مردم ما گرانی کتاب نیست. یعنی قاطبه مردم -از جمله همین دانش آموزان- اصلا به آن مرحله نمی‌رسند که بخواهند بروند کتاب بخرند و بعد گرانی کتاب مانعشان بشود. شاید گرانی باعث کمتر کتاب خواندن کتابخوانها بشود اما مهمترین و بزرگترین مشکلی باید دنبال رفعش باشیم نیست. مشخص شد بچه‌ها دید مثبتی به کتابخوانها دارند و دوست دارند کتاب خوان باشند اما امکانش فراهم نشده است و در یک جمله آنها به کتابخوانی عادت نکرده‌اند.
و در آخر اینکه این اعتقاد در من راسخ‌تر شد که مهمترین و فوری‌ترین کاری که باید برای ترویج کتابخوانی شود، تمرکز روی مدارس و دانش آموزان است. در مطالب بعدی بیشتر در اینباره می‌نویسم.
سلام
خواهر من میتونم بگم که آدم کتابخونیه،خوش بختانه ما همگی اینقدر از سالهای اول زندگیش براش کتاب خریدیم که عادت داره به کتاب خوندن. امسال که وارد دوره متوسطه یا همون کلاس هفتم شد، مهرماه بود که گفت یه طرح کتاب راه اندازی شده، ثبت نام کردم، به این شکل که یه مقداری پول پرداخت کردیم،اونا هم هر ماه،یک کتاب به کسانی که ثبت نام کردن میدن و دفعه بعدی پس میگیرن و کتاب دیگه ای میدن بهشون. خیلی خوشحال بود از این طرح. اما از همون اول که کتابها رو بهشون دادن میگفت که این کتابها چیه؟ یعنی قشنگ معلومه که روی گروه سنیشون و کتابهای مناسبشون فکر نشده، بیشتر کتابها مناسب دبیرستان هستن. خود من با کمی وقت گذاشتن و سرچ توی نت کتابهای مناسب سن خواهرم رو پیدا می کنم و براش میخرم.
خلاصه اینکه یه سری کارها انجام میشه و این خیلی خوبه ولی کاش درست انجام بشه.