رده‌بندی فیلمها در آمریکا، اروپا و شرق آسیا چگونه است
این روزها به دلیل فضایی که در سینما در ارتباط با رفع توقیف آثار سینمایی مطرح است و همچنین اعتراضات مختلف برای فیلم‌هایی که نمایش آن نوعی لطمه به بدنه فرهنگی جامعه تلقی می‌شود، بحث رده‌بندی آثار سینمایی دوباره در کانون توجه اهالی سینما و مطبوعات قرار گرفته است. بحثی که گویا یکی از اضلاع اصلی آن یعنی مدیران سینمایی، همچنان نسبت به آن بی‌تفاوت و خنثی هستند.
در بسیاری از کشورهای جهان که دارای سینما هستند و این عرصه برایشان به عنوان یک «هنر ـ صنعت» شناخته شده است، در ارتباط با اکران فیلم‌های سینمایی قوانینی وضع شده تا کمترین چالش و اصطکاک میان مدیران و سینماگران در زمان اکران فیلمها به وجود بیاید، اما این بدان معنی نبوده که هیچ فیلمی ( حتی فیلم‌های هنجار شکن) در این کشورها توقیف نشود بلکه قوانین باعث شده است تعداد فیلم‌های کمتری در این کشورها مهر توقیف بر پیشانی‌شان خورده باشد.
اگر یک نگاه آماری بیندازیم به آثاری که نتوانسته‌اند به بهانه‌های مختلف در کشور ما اکران شوند یا توقیف شده‌اند، در می‌یابیم که تعدادی از این فیلمها بوده‌اند که می‌توانستند طبق ضوابط و قوانینی مانند رده‌بندی سنی یا اکران محدود -که اگر به تصویب برسند- امکان نمایش پیدا کنند؛اما نبود این دست قانونها باعث عدم نمایش یا بعضا توقیف آنها شده است.
یک آسیب‌شناسی دقیق نشان میدهد که نداشتن قانون درجه بندی ،تا چه اندازه باعث می‌شود گروه‌های مختلف فکری روبروی هم بایستند و هر کدام یکدیگر را محکوم به نگاه سلیقه‌ای کنند. عموما تنش در میان سینماگران و مدیران ثمره نداشتن چنین ضوابط مشخصی است.
پیش از این در وزارت فرهنگ ارشاد اسلامی کشورمان در مورد کیفیت فیلمها و مضمون آنها درجه‌بندی‌هایی (مانند الف، ب، ج) صورت می‌گرفت که صرفا بر اساس آنها قیمت بلیط‌ها کم یا زیاد می‌شد.
حتما سینمای ما نیاز به قوانینی دارد که با یک بررسی کارشناسانه شورای صدور پروانه نمایش بتواند طبق قانون تصویب شده، مشخص، و روشن که قابل ارائه باشد درجه بندی سنی مناسبی را برای فیلم‌هایی که حساسیت برانگیز است لحاظ کند.
البته پر واضح است که در تصویب این قوانین در هر کشوری نوع فرهنگ، مذهب، عرف جامعه، قانون و فضای سیاسی حاکم نیز تاثیرگذار است، اما باز وجود چنین مواردی در قالب یک قانون یا حتی طرحی در بسیاری از کشورهای صاحب سینما نتوانسته باعث شود که فیلمی در توقیف نماند، اما میزان آسیب به سینما و تشنج در این فضا به حداقل رسیده است و فیلمها با مدیریت درستی اکران می‌شوند.
به همین منظور، نگاهی می‌اندازیم به قوانین سینمایی برخی از کشورها در ارتباط با درجه بندی سنی برای مخاطب، البته برای تعدادی از کشورها این نکته یک قانون نیست بلکه طرحی اختیاری محسوب می‌شود که مدیریتش بر عهده والدین است.
در ادامه به وضعیت رده بندی سنی در چند کشور نگاهی داشته‌ایم که به شرح ذیل آمده است:
*هیأت رده‌بندی سنی فیلم‌های بریتانیا
هیأت رده‌بندی سنی فیلم‌های بریتانیا سازمانی مردم‌نهاد واقع در لندن است که در سال 1912 بنیان‌گذاری شد. این سازمان، در حیطه بازی‌های ویدئویی و فیلم، در ناحیه بریتانیا فعالیت می‌کند.
U: عمومی. برای همگان مناسب است.
PG: برای همه سنین تایید می شود. اما نظارت والدین توصیه می شود. این هیات معتقد است، فیلم‌هایی که با عنوان «PG» رده بندی می شوند موجب آزار و اذیت کودکان 8 سال و بالاتر نمی شوند. اما به والدین توصیه می شود این موضوع را در نظر داشته باشند که ممکن است محتوای فیلم موجب آشفته شدن کودکان و یا بچه های حساس‌تر شود.
12: افراد زیر 12 سال سن، مجاز به تماشا و یا کرایه فیلم‌های با رده بندی 12 نیستند.
15: افراد زیر 15 سال سن، مجاز به تماشا و یا کرایه فیلم های با رده بندی 15 نیستند.
18: تنها برای بزرگسالان مناسب است. افراد کمتر از 18 سال سن مجاز به تماشا و یا کرایه فیلم‌های با رده بندی 18 نیستند.
R 18: برای ارایه در فروشگاه های ویژه (دارای مجوز ویژه) و عرضه برای بزرگسالانی که بیش از 18 سال سن دارند.
اگر چه سیستم رده‌بندی فیلم در انگلستان، در انجام وظیفه‌هایش از قانون و یا مجریان آن به عنوان پشتوانه‌ای برای اعمال رده‌بندی استفاده نمی کند، اما نیروهای مجری قانون می‌توانند رده‌بندی انجام شده توسط این هیأت را نقض کنند. برای مثال، رده بندی فیلم سینمایی تصادف «Crash 1996» ساخته دیوید کراننبرگ، توسط هیأت 18 بود و می‌توانست با این شرایط در سالن های سینما به نمایش درآید، اما برخی مقامات دولتی مانع نمایش آن شدند.
*فعالیت «انجمن درجه‌بندی نمایشی فیلم‌های سینمایی» در هالیوود
MPAA مخفف The Motion Picture Association of America hsj که به معنی انجمن فیلم سینمایی آمریکا است، کار این انجمن درجه‌بندی نمایشی فیلم‌های سینمایی است که در اول نوامبر 1968 رسما کار خود را آغاز کرد.
این سیستم جهت اطلاع والدین از محتویات فیلم است که والدین خود قضاوت کنند که فرزندانشان فیلمی را ببینند یا نه. در واقع این سیستم عنوان نمی‌کند که فیلمی خوب است یا بد است و یا فیلمی باید سانسور شود، فقط جهت راهنمایی والیدین می‌باشد که خودشان تصمیم گیری کنند.
*درجه‌بندی فیلمها برای گروه های سنی در آمریکا
گروه G: همه سنین قادر به تماشای این فیلم ها هستند و هیچ محدودیتی برای تماشای این فیلم ها وجود ندارد.
گروه PG: فیلم‌های این گروه هم مناسب همه سنین است اما به خانواده ها هشدار داده می شود که بهتر است آنها نیز همراه کودکان حضور داشته باشند.
گروه PG-13: کودکان زیر سن 13 سال اجازه ندارند تا برای تماشای فیلم بدون حضور بزرگ تر به سینما بیایند.
گروه R: افراد پایین تر از 17 سال می‌بایست برای تماشای فیلم‌های این گروه تحت نظارت بزرگ‌ترها به سینما بیایند.
گروه NC-17: هیچ فرد 17 ساله یا پایین‌تری حق دیدن این رده فیلم ها را ندارد.
گروه بدون رده یا NR: فیلم هایی که درجه بندی نشده باشند در این رده قرار می گیرند. معمولاً خانواده ها از این فیلمها استقبال نمی کنند و اگر شکایتی علیه این فیلم ها بشود، MPAA دست به اقدام قانونی علیه فیلم خواهد زد.
در اینجا ارائه دادن فیلم جهت دریافت درجه صرفا یک تصمیم داوطلبانه توسط سازنده فیلم است. به هر حال اکثریت قاطع تولیدکنندگان فیلم پذیرای درجه بندی فیلم‌هایشان هستند. تمام پنج مخفف درجه بندی فیلم نماد تجاری است و توسط خود تولید کنندگان گذاشته نمی‌شود. در نتیجه این یک قانون نیست بلکه طرحی است که با استقبال مواجه شده است.
*رده بندی فیلم در فرانسه
همچنین در سیستم رده‌بندی فیلم در فرانسه اینگونه است که فیلمها باید از نمایش در سینماها، مجوز نمایش را از وزارت فرهنگ دریافت نمایند. رده بندی توسط کمیسیون ویژه‌ای که در جهت نظارت بر فیلم های سینمایی تشکیل می شود، انجام شده و سپس برای اعمال و صدور مجوز نمایش به این وزارت اعلام می شود. فیلم ها در یکی از رده‌بندهای پنجگانه قرار می گیرند؛ اگر چه در بعضی موارد، به ندرت، به صادر نشدن مجوز نیز منتهی شود.
U: برای همه تماشگران مناسب است.
12: تماشا برای افراد خردسال 12 سال سن و کمتر ممنوع است.
16: تماشا برای افراد 16 سال سن و کمتر ممنوع است.
18: تماشا برای افراد 18 سال سن و کمتر ممنوع است.
در هنگام اجرا و در عمل، وزارت فرهنگ همواره تابع تصمیم های کمیسیون است.
باید این را اضافه کرد، یک فیلم ممکن است به دلیل بالا بودن میزان صحنه‌های غیراخلاقی یا خشونت، رده بندی “X” را دریافت نماید. که در این صورت اینگونه فیلم ها با محدودیت‌هایی از قبیل پرداخت مالیات بیشتر و یا نمایش در سینماهای ویژه، که در حال حاضر تعدادشان در فرانسه کم است، مواجه می‌شوند. تصمیم های کمیسیون رده بندی نیز همانند همه تصمیم های اجرایی قابل استیناف و یا بازنگری در دادگاه های مربوطه است.
*سیستم رده‌بندی فیلم در ژاپن
G: تماشاگران عام. تمام سنین مجازند.
PG-12: راهنمایی والدین توصیه می شود. بعضی از عناصر فیلم ممکن است برای کودکان کمتر از 12 سال سن مناسب نباشد. همراهی والدین یا تماشا در معیت یک نفر بزرگسال مناسب‌تر است.
R-15: محدود است به تماشاگران بالغ 15 سال سن و بالاتر. هیچ کسی کمتر از 15 سال سن مجاز نیست.
R-18 : محدود است به بزرگسالان 18 سال سن و بالاتر. افراد کمتر از 18 سال سن مجاز نمی باشند.
*«توقیف نکنید، مدیریت کنید»
به طبع در هر کدام از این کشورها سینماگران ناراضی و منتقد را خواهید یافت که نسبت به فیلمها و توقیف‌های‌شان در چنین شرایطی انتقاد دارند، اما یک نکته اساسی وجود دارد آن هم مدیریت فیلمی‌هایی است که می‌توان برای آن شرایطی خاص را فراهم کرد تا اکران و مخاطب مدیریت شده‌ای داشته باشند.
بی‌شک در میان سینماگران شاهد فیلم‌هایی هستیم که بر اساس تعاریف با فرهنگ و عرف جامعه مغایرت دارند به نظر می‌رسد در شرایط فعلی جهانی که در آن زندگی می‌کنیم دیگر توقیف نمی‌تواند آنچنان که باید کار کرد خودش را داشته باشد، وسایل ارتباط جمعی آنقدر گسترده و دقیق شده‌اند که به راحتی صدای افراد و اعتراض‌شان و حتی آثار‌شان را در دسترس عموم قرار میدهد. در چنین جهانی که تکنولوژی حرف اول را می‌زند بهتر است با هر سلیقه فکری پذیرفت که دیگر نه چیزی در جهان فعلی توقیف می‌ماند و نه پنهان.
از طرفی گاهی افراد کم سواد و غیر متخصص بر اساس سلیقه دست به توقیف فیلم‌هایی می‌زنند که تنها نتیجه‌اش هزینه‌سازی برای نظام حاکمیتی جامعه مورد نظر و یا هیاهویی پوچ در مورد یک فیلم خاص را باعث می‌شود و نتیجه‌ای جز تنش ندارد.
به نظر می‌رسد وقتش رسیده که نظام نمایشی کشور در عرصه سینما به یک ساز و کار جدید برسد تا با کمترین فیلم توقیفی مواجه شویم. مدیریت در اکران و اختصاص دادن سالن‌هایی خاص به اثاری که مورد تایید نیستند می‌تواند تاثیرگذاری‌هایی را که حاکمان یا مدیران از بابت نمایش یک فیلم نکرانش هستند مدیریت کرد. بهتر است کمپینی با شعار «توقیف نکنید مدیریت کنید» در مقابل مدیران بی‌تدبیر شکل بگیرد.
شاید بتوان مدعی شد که در کشور ما رده بندی سنی در شورای صدور پروانه نمایش گاهی بر اساس بعضی شرایط، لحاظ می‌شود امامشخص نیست که اجرای آن را چه نهادی باید بر عهده بگیرد این در حالی است که قوانینی هم برای رده بندی سنی وجود ندارد که به طور مشخص و دقیق بتوان روی کاغذ به صورت تصویب شده به آن استناد کرد که اگر این طور بود امروز با حجم زیادی از فیلم‌های توقیف شده و سینماگرانی مطالبه گر و مدیرانی غیر پاسخگو مواجه نبودیم.
لزوم تغییر رویکرد در مدیریت فرسوده و قوانینی فسیلی در سینما ایجاب می‌کند که بدانیم در جهان فعلی نه هنر بلکه هیچ چیزی توقیف شدنی نیست اما باید با یک نگاه اصولی و درست برگرفته از فرهنگ ایرانی اسلامی به یک مدیریت منسجم رسید تا کمترین لطمه به سینماگران برسد. اساسا تنها راه مقابله با فیلمی که به ذهن و روح مثلا یک کودک آسیب می‌رساند، در شرایطی که قانون وجود ندارد و هیچ آگاهی داده نمی‌شود، صرفا توقیف آن است در حالیکه با قانون و آگاهی می‌شود هم مانع توقیف فیلمها شد و هم اجازه نداد تا فیلمها در عوض کمک به مخاطب باعث لطمه فرهنگی و روحی به بخشی از آنها شوند.
