فخیم‌زاده: بعد از «ولایت عشق» پیشنهادات زیادی شد اما قبول نکردم
میهمان دوشنبه شب برنامه تلویزیونی «چهل چراغ»، چهره آشنای سینما و تلویزیون کشورمان بود. مهدی فخیم زاده در برنامه عاشورایی «چهل چراغ» خاطراتی دست اول از روزهای ساخت و پخش سریال‌های تاریخی «ولایت عشق» و «تنهاترین سردار» را مطرح کرد.
به گزارش هفت راه، نویسنده و کارگردان قدیمی کشورمان ضمن اشاره به دشوار بودن ساخت فیلم های مذهبی درباره نحوه ساخت سریال «تنها ترین سردار» گفت: آن زمان بنده از طرف آقای حیدریان که رئیس سیما فیلم بودند، مامور ساخت «تنهاترین سردار» شدم. قبلا این سریال پیش تولید شده بود و حتی 7 ماه فیلمبرداری کرده بودند و نشد که ادامه پیدا کند و از من خواستند تا پیگیر ساختنش شوم. من در ابتدا قبول نکردم چون آن زمان درگیر فیلم پُردردسر «تاواریش» شده بودم و در ابتدا فکر کردم که تنها قرار است مشاور سریال «تنهاترین سردار» باشم چون بیشتر مشکلات اجرایی داشت اما آقای حیدریان تاکید داشت که خودم آن را بسازم و چون ایشان برای من و بچه های سینما خیلی قابل احترام هستند، قبول کردم.
خاطره ساخت «تنهاترین سردار» که برای نخستین بار در برنامه «چهل چراغ» از زبان کارگردانش نقل می‌شد، نشان از فضای محدود تولید آثار دینی در کشورمان دارد. فخیم زاده با اشاره به این موضوع در برنامه «چهل چراغ»، گفت: قرار شد که همه چیز تعطیل شود و کمک برای ساخت این سریال کنند چون اولین سریال سیمافیلم درباره شخصیتی مذهبی بود و سریال «امام علی(ع) در خود شبکه تولید شده بود. من گفتم استعداد این کار را ندارم و آقای حیدریان اصرار به ساخت آن داشتند. تنها شانس من این بود که منبع این کار یک کتاب بود و آن «صلح امام حسن(ع)» نوشته آل یاسین بود که رهبر معظم انقلاب ترجمه کرده بودند. قرار شد تنها ماخذ تاریخی ما همین کتاب باشد. حقیقتش من تسلطی به تاریخ نداشتم و تنها یک مسلمان سنتی بودم. آن کتاب را ظرف یک روز خواندم و در نتیجه شروع به طرح زدن کردم و البته رضا انصاریان هم که مدیر تولید سیما فیلم و ناظر فرهنگی سریال بود کمک کرد.
فخیم زاده با اشاره به این که در آن زمان ارتباطی با تایپ کردن نداشته است، درباره مسیر ساخت سریال تاریخی بر مبنای زندگی امام رضا(ع)، گفت: بعد از اتمام کار اول که می خواستم سر کار خودم برگردم یک کتابی به من دادند درباره زندگی امام رضا(ع) تا بخوانم و گفتند که بر مبنای تجربیات قبلی ام سریال «ولایت عشق» را بسازم. این سریال دو سال و نیم طول کشید و صدا روی صحنه بود و اولین بار بود که معصوم را به شکلی نمایش دادیم و این دفعه کتاب های زیادی خواندم که روایت های متفاوتی از زندگی امام داشتند. شورای تاریخ اسلام هم در تلویزیون درست شد که می گفت از کجا شروع کنیم و در کجا تمام شود. برخی مباحثات را این شورا که آقای حیدریان هم عضوش بود گفتند که باید حتما در سریال باشد، مثل نماز عید فطر و نماز عید باران باید باشد. من یک سناریو براساس اطلاعات تاریخی نوشتم که به این شورا دادم و آن ها تائید کردند و بعد یک سناریوی دراماتیک نوشتم و شخصیت هایی اضافه شدند تا به لحاظ درام مناسب باشد. مثلا شخصیتی که خودم در این سریال بازی کردم و یا دانیال حکیمی بازی کرد تاریخی نبودند و من درست شان کرده بودم تا فواصل میان روابط را پُر کنند.
میهمان برنامه تلویزیونی «چهل چراغ» در پاسخ به پرسش شهیدی فرد مبنی بر چرایی تلفیق شخصیت های واقعی با شخصیت های خیالی در آثار تاریخی، عنوان کرد: نمی توان براساس تاریخ قصه را تعریف کرد. چون تاریخ یکسری وقایع است اما کار درام براساس خطا و آزمون پیش می رود. ما با یک شخصیت و یا یک حادثه شروع می کنیم و به تدریج که جلو می رویم می بینیم که آن ها کار نمی کنند، پس کنارشان می گذاریم و شخصیت دیگری می آوریم. اصول دراماتیکی یک اثر این گونه جذاب می شود. اما وقتی پای تاریخ وسط می آید با یکسری آدم های مشخص و حوادث ثابت سر و کار داریم و باید وسط این ها به سلامت رد شویم. مثلا زن فضل بن سهل که خانم بیتا فرهی بازی کرد ساخته من است و به این دلیل آوردم که به آتش پرست بودن فضل بن سهل و این که می خواست به پادشاهی ایران برگردد، اشاره کنم.
مهدی فخیم زاده با اشاره به این که بعد از ساخت 2 اثر تاریخی- دینی پیشنهادات مشابه ای به او برای کارگردانی شد، عنوان داشت: بعد از ساخت «ولایت عشق» به من پیشنهادات زیادی شد به خصوص ساخت مجموعه ای درباره امام حسین(ع) و زندگی ابوطالب(ع) که خیلی درباره اش صحبت شد. اما من دیگر به سراغ این کار نرفتم و 2 دلیل اساسی دارد که یکی این است که روایت های تاریخی و دینی مختلف است و اظهارنظرهای مختلفی توسط آدم ها انجام شود و خیلی خودمانی بگویم که این کار مبصر زیاد دارد که صاحب نفوذ هم هستند. حالا در زمینه تاریخی آدم سعی می کند چیزی خلاف را نیاورد اما درباره شریعت و اعتقادات سخت است.
وی ادامه داد: مساله دیگر این بود که همان زمان ساخت سریال «ولایت عشق» تردید برای این کار داشتم و آقای حیدریان به من گفت که بروم و با خود امام رضا(ع) مشورت کنم و سیما فیلم برای رفتن به مشهد برایم بلیت گرفت. من با آقای دیگری رفتم و در مسجد گوهرشاد از هم جدا شدیم و قرار یک ساعت بعد در آن مکان را گذاشتیم. آن جا مردم من را شناختند و سلام و علیک می کردند. من ضبطی به همراهم بردم و از مردم سوال می کردم که چرا امام رضا(ع) در این جا دفن است؟ خیلی ها نمی دانستند که حتی امام عرب است و فکر می کردند ایشان رگ و ریشه ایرانی دارد. من دیدم که مردم به دیدن امام خود در مشهد می روند و خواسته هایی دارند و امام رضا(ع) در وجود مردم زنده است و اگر دست به این کار بزنیم حتی ممکن است باعث سست کردن اعتقاد مردم شویم! خیلی گذشت و ماجرا برایم حل شد.
کارگردان مجموعه «ولایت عشق» تفاوت این مجموعه را با «تنهاترین سردار» این گونه برمی شمرد: حقیقتش این است که «ولایت عشق» نمایشی تر شد. چون من دورخیز کردم و یک سال تحقیق کردم و یک سال فیلمنامه را نوشتم و 2 تا ابتکار تازه به خرج دادم یکی این که معصوم حضور فیزیکی در این سریال داشت و صدایش هم شنیده شد. من این مساله را در شورای سیما فیلم مطرح کردم و گفتم من نمی توانم راجع به کسی فیلم بسازم که شخصیت محوری ماجرا باشد و در تمام مدت او را نبینیم و از زبان آدم های دیگری درباره اش بشنویم. این درام نمی شود و وجه نمایشی اش ناقص است. سنت این بود که تا قبل از «ولایت عشق» چییزی از معصومان نشان داده نشود. آن ها فرصتی برای جواب دادن به من خواستند. البته در این زمینه نظرات مراجع متفاوت است و آقای حیدریان به من گفتند صلاح نیست که چهره را نشان دهیم و از من پرسید که خودت جراتش را می کنی؟ و من گفتم نه! آقای رضاداد که خیلی باهوش و متخصص بود ما را به مرکز صبا راهنمایی کرد و گفت دستگاهی در آن جا است و می شود کاری کرد. آن جا تست نورانی کردن شخصیت را انجام دادیم.
فخیم زاده با اشاره به موضوع پُرمناقشه ی تصویری کردن چهره معصومان، گفت: در آن زمان چهره معصومان را به یاد آوردم که زمان کودکی ام عکس شان در خانه مادربزرگم بود و صورتشان هاله نور داشت. در نهایت با آقای فرخ نعمتی صحبت کردیم که نقش امام معصوم را بازی کند و ایشان هم با میل و رغبت بازی کرد به این شرط که بعد صورتش را نورانی کنیم و به کسی هم نگوییم بازیگر این نقش کیست! برای نمایش چهره معصوم چراغ خاموش جلو رفتیم و به جز من و آقای حیدریان و رضاداد و آقای لاریجانی کسی از این موضوع خبر نداشت. هر کسی هم می پرسید می گفتیم همان سنت قبلی است! وقتی زمان پخش رسید من خیلی آشفته بودم که چه اتفاقی قرار است بیفتد و خوشبختانه اتفاقی نیفتاد و دیگر در قسمت هفتم و هشتم آقای مکارم شیرازی نامه تائیدیه را نوشت و آقای لاریجانی عنوان کرد که آن نامه در ابتدای سریال آورده شود و مشکلات هم حل شد اما من دیدم که این یک بار حل شد و بعدها باید چه کنم؟!
کارگردان آثار دینی-تاریخی با اشاره به این که خود علاقه ای برای نمایش چهره معصومان ندارد، عنوان کرد: به خاطر این که هر کسی اعتقاداتی دارد نمی توان این کار را کرد. همان زمان فکر کردم کدام بازیگر را باید جای امام رضا(ع) بگذارم؟! چون این امام برای هر کدام از ما یک تصویر زیبا دارد و این زیباترین چهره وقتی به شکل عینی دربیاید، حتما می شکند. در نتیجه من صلاح نمی دانم که معصوم را نشان دهم و از طرفی همان زمان به شک افتادم که گفتن جزئیات زندگی ائمه برای مردمی که ارادت بسیاری دارند اصلا لازم است؟!
مهدی فخیم زاده با اشاره به این که تصویر در عین بهره مندی از ابزارهایی قدرتمند، توانایی ارائه همه چیز را ندارد، گفت: مدیوم تصویر این قدرت را ندارد که بتواند به تمامی موجب انتقال مفاهیم دینی شود.
