چگونه فیلم ببینیم؟

هوگو مانستربرگ (از اولین تئوریسین‌های سینما) می‌گوید: «سینما هنر دیدن است، همان‌گونه که موسیقی هنر شنیدن». فیلم دیدن، آداب و اصولی دارد که بهتر است رعایت شود. چرا که سینما هنری‌ست که تاثیر خود را در ابعاد گسترده، بر همه‌ی اقشار جامعه می‌گذارد. سینما به صورت مستقیم با جامعه، و مردم یک کشور رابطه دارد. در جوامع غربی، به علت سیستم مناسب پخش و اکران فیلم‌ها، مردم رویکرد مناسبی را در امر فیلم دیدن دارند. سینماها در جوامع غربی، علاوه بر اکران فیلم های روز، فیلم‌های دیگری ازدوره‌های مختلف تاریخ سینما و کشورهای گوناگون ارا اکران می‌کنند. اما این امر در کشور ما میسر نیست و آسیب هایی را در برداشته است. هم‌چنین به علل مختلفی که در حوصله این یادداشت نیست، مردم ایران از اواخر دهه شصت، فرهنگ سینما روی را از دست داده‌اند. روی صحبت تنها با مخاطبان خاص و کسانی که در این هنر فعالیت دارند نیست؛ زیرا که سینما و هیچ هنر دیگری برای افراد خاص نیست و برای عموم مردم و از تمام قشرهاست. اگر عموم مردم بدانند که چگونه باید فیلم ببینند، ناخواسته سلیقه و ذائقه‌شان تربیت شده و این امر باعث ارتقا کیفی آثار تولید شده می‌شود. هم‌چنین بهترین راه فراگرفتن هنر سینما برای آن‌هایی که می‌خواهند وارد سینما شوند، تماشای فیلم است. یک‌بار خبرنگاری به تارانتینو گفت: شما به کدام دانشگاه رفته‌اید؟ او در جواب گفت: من به سینما رفته‌ام. اورسن ولز هم یک‌بار گفته بود یکی از فیلم های جان فورد را سه روز پشت سرهم تماشا کرده و کارگردانی را یاد گرفته است.

۱- صفحه‌ی موبایل مناسب فیلم دیدن نیست

در موبایل فیلم نبینید؛ دلیل‌اش ساده است. طبیعت فیلم این است که در پرده اکران شود، هیچ‌کدام از تئوریسین ها، تئوری های خود را بر پایه استاندارد صفحه‌ی موبایل نریخته‌اند. هیچ کارگردانی برای صفحه‌ی موبایل فیلم نمی‌سازد. هیچ فیلمی مناسب تماشا در صفحه‌ی موبایل نیست. زیرا که سینما هنر تصویر و میزانسن است، تصویر و عناصر بصری فیلم روی پرده تاثیر لازم را می‌گذارند و میزانسن جزئیات خود را در قالب پرده می‌تواند نشان بدهد نه صفحه‌ی موبایل. از جهتی نرفتن به سینما، به وجه صنعتی سینما نیز آسیب می‌رساند. در کشور ما که امکان تماشای فیلم های خارجی و فیلم های قدیمی‌تر در سینماها وجود ندارد، در بهترین حالت می‌توان فیلم را در پروژوکتور و سینمای خانگی تماشا کرد و در بدترین حالت در کامپیوتر و لپ‌تاپ. اما موبایل هرگز.

۲- از سینمای کلاسیک شروع کنید

این به معنی ندیدن فیلم‌های روز نیست. همه‌ دوست دارند فیلم‌های روز سینمای جهان را تماشا کنند اما اگر یک فیلم جدید دیدید، چند فیلم کلاسیک و مربوط به دوره‌های قبل را هم ببینید. تعداد زیادی از مرغوب‌ترین و خوش‌ساخت‌ترین فیلم‌های تاریخ سینما، مربوط به دوران کلاسیک است. مخاطب با سینمای کلاسیک پخته می‌شود و ناخودآگاه، جوهر سینمای ناب به بانک تصویری ذهن‌اش رسوخ کرده و با ابعاد گسترده این هنر آشنا می‌شود. بدون درک سینمای کلاسیک، درک سینمای مدرن ممکن نیست، زیرا که فیلم‌های مدرن، قواعد فیلم‌های کلاسیک را می‌شکنند و پس‌وند مدرن بر خود می‌گیرند. از طرفی اگر فردی بدون پرداختن به سینمای کلاسیک، فقط فیلم‌های معاصر را ببیند، ذهن و ذائقه‌اش به گونه‌ای تربیت خواهد شد که در مقابل فیلم‌های کلاسیک واکنش نشان خواهد داد. بارها دیده‌ایم افرادی را که از حوصله بر بودن فیلم‌های کلاسیک می‌نالند‌. بله واقعا حوصله این‌گونه افراد با هیچکاک سر می‌رود! زیرا که عادت به زرق و برق سطحی و پوشالی فیلم‌های امروزی کرده‌اند و ذائقه‌ سینمایی‌شان خوب تربیت نشده است. نگذارید گنجی چون سینمای کلاسیک برای‌تان حوصله بر شود.

۳- کارگردان محور فیلم ببینید

لیست ۲۵۰ فیلم برتر فلان سایت یا لیست فیلم‌های برتر فلان گروه منتقدان یا بهترین فیلم‌های تمام ادوار به انتخاب مجله‌ی فلان، هیچ‌کدام مناسب شروع به حرفه‌ای فیلم دیدن نیست. زیرا اگر تمام این لیست ها را هم تماشا کنید، باز به شناخت صحیح و جامعی از تاریخ سینما و دوره‌های مختلف آن و رویکردهای نظری و عملی آن نخواهید رسید. شاید در این لیست‌ها تنها یک یا دو یا تعداد محدودی از فیلم‌های یک کارگردان موجود باشد. اما اگر کارگردان محور شروع به دیدن فیلم‌ها کنید و به ترتیب سال‌های ساخت آن‌ها را تماشا کنید، هم کارگردان را خواهید شناخت، هم به تاثیر فیلم‌ها و کارگردان و جایگاه وی درآن بخش از تاریخ سینما پی خواهید برد و هم فراز و فرود کارنامه‌ی کارگردان را درک خواهید کرد. زمان ساخت فیلم، موقعیت فیلم‌ساز در زمان مذکور، جایگاه فیلم در کارنامه‌ی کارگردان و عوامل موثر بر فیلم‌های آن دوره همه به درک بیشتر شما از فیلم‌ها کمک خواهند کرد.

۴- قرار نیست بار اول فیلم را بفهمید

خود را در فیلم رها کنید. فیلم را به مثابه‌ی سرگرمی نگاه کنید نه پاسخی برای تمام پرسش‌های بی پاسخ‌تان. به قول هیچکاک: «سینما تاوانی دارد به نام سرگرمی». فیلم قرار است شما را به دنیایی ببرد که در آن غرق شوید، با شخصیت‌ها همراه شوید، با آن‌ها زجر بکشید و خوشحال شوید، با قهرمان به کمال برسید یا سرخورده شوید و در آخر به کاتارسیس مورد انتظار دست یابید. مگر این‌که خودتان با برخورد نامناسب با فیلم، مانع ورودتان به دنیای فیلم شوید. یک‌بار در جلسه‌ی اکران فیلم «چریکه‌ی تارا»، یکی از مخاطبان گفت که فیلم را نفهمیده است؛ بهرام بیضایی کارگردان فیلم پاسخ جالب و قابل تاملی به او داد؛ او گفت: «آدم یا یک فیلم را دوست دارد یا ندارد اینکه فیلمی را می‌فهمم یا نمی‌فهمم خیلی معنی ندارد یک فیلم یا خوب است یا بد است، من بسیاری از فیلم‌هایی را که نمی‌فهمم ولی دوست‌شان دارم بعدا راه‌های فهمیدن‌شان را پیدا می‌کنم، اما اصراری ندارم فیلمی را که دوست ندارم معنایش را بفهمم اگر فیلمی را دوست داشته باشیم در آینده آن‌را می‌فهمیم». پس در صدد فهمیدن فیلم در اولین برخورد نباشید. فقط آن را دوست داشته باشید، یا نداشته باشید!

۵- فرم‌ها و جریان‌ها را بشناسید

تمام فیلم‌ها یک نوع نیستند. سینما فرم‌های متعددی را برای ارائه محتوا در اختیار هنرمند می‌گذارد. قرار نیست تمام فیلم‌ها داستان بگویند، قرار نیست فیلم‌هایی که داستان نمی‌گویند بد باشند، متفاوت بودن فرم یک فیلم چه در روایت چه در تصویر، دال بر خوب یا بد بودن یک‌ اثر نیست. عادت کنید که با فیلم‌ها یک‌ نوع برخورد نکنید. شما باید بدانید که فیلم‌های گدار و تروفو و همه‌ی کارگردانان موج نو فرانسه، در یک سیستم غیر هالیوودی تولید شده‌اند و سعی در بنیان نهادن جریانی به نام تئوری مولف دارند و به همین خاطر موج نو نام گرفته‌اند. فرم‌ها و جریان‌های سینما را بشناسید و با همه‌ی فیلم ها به یک‌ گونه برخورد نکنید و از همه فیلم‌ها یک چیز را نخواهید.

۶- نقدهای معتبر بخوانید

بعد از تماشای فیلم نقدهای معتبر بخوانید. اما نه بلافاصله بعد از فیلم. از سینما بیرون بیایید و کمی به خود فرصت دهید و از جهان فیلم فاصله بگیرید. سپس خودتان فیلم را در ذهنتان مرور کنید و یافته‌ها و دانسته‌های خود را دسته‌بندی کنید. بعد از آن اگر مشتاق بررسی و تحلیل کامل‌تر اثر بودید، نقدهای آن را بخوانید. اما نه هر نقدی. نقدهای معتبر از منتقدهای معتبر از مجلات و وب‌سایت های معتبر. اگر به زبان انگلیسی مسلط‌ هستید، نقدهای منتقدهای شناخته شده را با زبان اصلی بخوانید. زیرا که بسیاری از نقدهای خوب و ماندگار هنوز در کشور ما ترجمه نشده‌اند.

در پایان باید گفت: تنها فیلمِ خوب دیدن کافی نیست؛ فیلم‌ها را باید خوب دید. بد فیلم دیدن، می‌تواند لذت بردن از فیلم‌های خوب تاریخ سینما را بر شما حرام کند. اگر خوب فیلم ببینید، هم هیچکاک را درک خواهید کرد هم لینچ را! هم از ساختار کلاسیک لذت خواهید برد هم از ساختارهای متفاوت مدرن. دیگر در میان فیلم‌های ضد روایی یا فیلم‌های به اصطلاح هنری سینما، خوابتان نخواهد برد! اگر نحوه‌ برخورد با فیلم‌ها را یاد بگیرید، تماشای فیلم بد هم برای شما مفید خواهد بود. خوب فیلم دیدن را از همین امروز تمرین کنید. به یاد داشته باشید که در طولانی مدت، مخاطب خوب یا بد، بر کیفیت آثار تولیدی اثر مثبت و‌منفی خود را خواهد گذاشت. با خوب فیلم دیدن، قدر دانِ زحمات فیلم‌سازانِ تاریخ سینما باشید!

منبع:نقدفارسی