مسابقه ای برای تغییر فاز نوجوان از رشد فردی به رشد اجتماعی
نیلوفر رضا بنده لو
این روزها پخش مسابقه ی فاز از شبکه ی دو سیما همراه شده است با ایام امتحانات پایانی نیم سال اول دانش آموزان و چه بسا در این روزهای نفس گیر آمادگی برای آزمون ها، تعدادی از نوجوانان گاه به انتخاب خودشان و گاه به اجبار والدین شان، فرصت تماشای قسمت هایی از مسابقه را از دست بدهند. مسابقه ای که سعی دارد فاز نوجوانان را از یک دانش آموز محض که تنها دغدغه اش «رشد فردی» خودش است، به یک عضو فعال جامعه که اهمیت «رشد اجتماعی» خود را می داند، تغییر بدهد. اگر چه همچنان الگوی غالب جامعه در تعریف نوجوان موفق، همان عبارت همیشگی نوجوان درس خوان است و چه بسا داشتن فعالیت اجتماعی را یک مانع برای موفقیت نوجوان می داند.
از یک نظرگاه، نوجوانی را می توان مهم ترین و حساس ترین برهه از زندگی یک فرد دانست. مرحله ای که قرار است تمام تجربه ها و آموزه های کودکی را به خدمت بگیرد و در تصمیم گیری برای چگونگی ادامه ی مسیر به کار ببندد. پایان نوجوانی معمولا ابتدای راهی است که اغلب تمام زندگی فرد را تحت الشعاع خودش قرار می دهد. شخصی که نوجوانی اش را با تصمیم بر هنرمند شدن، قهرمان یک رشته ی ورزشی بودن، علوم خواندن و یا مهارت پیدا کردن در یک رشته ی فنی به پایان می رساند، اغلب تمام عمر روی همین تصمیم می ماند و حتی اگر در انتخاب راه دچار خطا شده باشد، معمولا امکان تغییر مسیر به سادگی وجود ندارد. به همین جهت شاید حساسیت زیاد خانواده ها برای رشد مهارت های فردی نوجوان ها و تشویق آن ها به تقویت توانمندی های فردی شان قابل درک باشد و نشود به والدین و معلمان خرده گرفت که چرا تمام وقت نوجوان شان به آموزش محض و تمرین مهارت های فردی می گذرد بدون آنکه برنامه ای برای افزایش مهارت های اجتماعی او لحاظ کرده باشند.
از نظرگاهی دیگر، بسیاری از متخصصان حوزه ی تعلیم و تربیت معتقدند به همان اندازه که رشد فردی نوجوان ها اهمیت دارد، آگاهی آن ها از هویت اجتماعی شان نیز موضوع بسیار مهمی است. ترغیب نوجوان به مشارکت در امور اجتماعی و تقویت روحیه ی پرسشگری در او می تواند از نوجوانان شهروندانی مسئول بسازد که به رسالت خود به عنوان عضوی از جامعه برای بهتر کردن شرایط اجتماعی واقف هستند و در مقابل ناهنجاری های پیرامون شان منفعل عمل نمی کنند. در این دیدگاه، فضای رقابتی مدارس و خانواده ها برای موفقیت هر چه بیشتر نوجوان در امتحانات و بخصوص آزمونهای ورودی دانشگاه ها به چالش کشیده می شود و نقدهای اساسی به کمرنگ بودن فرصت های حضور دانش آموزان نوجوان در فعالیت های اجتماعی مطرح می شود.
به نظر می رسد برنامه ریزان و مجریان مسابقه ی «فاز» با هر دو دیدگاه مطرح شده آشنایی کامل داشته اند و مسابقه به گونه ای طراحی شده که نوجوانان با تکیه بر «مهارت های فردی» خود برای نشان دادن « مهارت های اجتماعی» شان در فعالیت هایی گروهی به رقابت بپردازند. ایجاد تعادل بین این دو مفهوم یعنی مهارت های فردی و توانمندی های اجتماعی نوجوانان شرکت کننده، یکی از دغدغه های ارزشمند طرح شده در مسابقه تا پایان مرحله ی دوم بوده است. دغدغه ای که می تواند شرکت کنندگان و مخاطبان نوجوان مسابقه را به مسئولیت پذیری چه در تصمیم گیری های شخصی و چه درباره ی مسائل جامعه ترغیب کند و به آنها خاطرنشان کند در عین حال که در انجام تکالیف فردی خود کوشا هستند، در مقابل ناهنجاری های جامعه هم منفعل نباشند و کنش هایی در خور شرایط موجود داشته باشند. باید امیدوار باشیم مسابقه ی فاز بتواند سرفصلهای جدیدی را در باب تعلیم و تربیت نوجوان ها و حتی کودکان باز کند و کمک کند نسل جدید، علاوه بر آنکه انسان هایی توسعه یافته هستند، شهروندان توسعه یافته ای هم باشند. انسان هایی که تنها «دانش» آموزانی محض نیستند و آموزه هاشان صرفا به ارتقای موقعیت های فردی شان محدود نمی شود.
