پیشنهاد تحول اساسی در آرایش شبکه‌های تلویزیونی ملی

محمد سرشار

از پنجم مرداد ماه ۱۴۰۱ ، دو شبکه تلویزیونی « شما » «ایران کالا » برای بار دوم تعطیل خواهند شد . ماجرای تولد و مرگ این دو شبکه ، نمادی آشکار از شیوه مدیریت رسانه ملی در ایران است . شبکه تلویزیونی « بازار » در سال ۱۳۹۰ ( دوره آقای ضرغامی ) راه اندازی شد اما به دلیل شکست در جذب مخاطب ، در سال ۱۳۹۴ ( دوره آقای سرافراز ) تعطیل گردید .

سپس در سال ۱۳۹۵ ( دوره آقای علی عسکری ) با نام جدید « ایران کالا » دوباره راه اندازی شد و در سال ۱۴۰۱ ( دوره آقای جبلی ) به دلیل شکست مجدد در جذب مخاطب تعطیل شد . شبکه تلویزیونی « شما » هم در سال ۱۳۹۰ راه اندازی شد اما به دلیل شکست در جذب مخاطب ، در سال ۱۳۹۴ تعطیل گردید . سپس در سال ۱۳۹۵ دوباره راه اندازی و در سال ۱۴۰۱ به دلیل شکست مجدد در جذب مخاطب تعطیل شد . طبیعتا در یک نظام مدیریتی سالم ، « آزموده را آزمودن خطاست » و امکان ندارد در عرض یک دهه ، دو خطای راهبردی تکرار شوند اما در سازمان صدا و سیما ـ به عللی که اکنون مجال گفتن آن نیست بستر لازم برای چنین تصمیمات بزرگ اشتباهی ، مهیا و قابل تکرار است .

به این بهانه تصمیم گرفتم پیشنهادم در سال ۱۳۹۵ را – از مطالعه گسترده نظرسنجی ها و به بهانه بازآرایی که پس شبکه های تلویزیونی برای رییس جدید سازمان صدا و سیما نوشته بودم ـ بازنویسی و به شکل عمومی منتشر کنم . شاید گوش شنوایی برای آن باشد . – سازمان صدا و سیما باید از یک « سازمان اداری » به یک « سازمان رسانهای » تبدیل شود  باید برای مدیریت ادراک مخاطب ، راهبردهای علم « بازاریابی » را بیاموزد . در بازاریابی ، راهبرد « بخش بندی » ( Segmentation ) مخاطب یک راهبرد اساسی است .

تلویزیون می تواند مخاطب خود را براساس « ویژگیهای فردی » ، « گرایش به قالب‌های تلویزیونی » و « گرایش به موضوعات محتوایی » بخش بندی کند . ویژگیهای فردی شامل سن ( خردسال / کودک نوجوان جوان .. | کهنسال ) ، جنسیت ، زبان ، نژاد / قومیت ، دین مذهب ، جغرافیا ( جهانی / ملی محلی ) ، میزان خودشکوفایی و … هستند . قالب‌های تلویزیونی پرطرفدار شامل فیلم سینمایی ، سریال ، مستند ، پویانمایی ، مسابقات ورزشی و … هستند . موضوعات محتوایی پرطرفدار در ایران نیز می توانند سبک زندگی ، ورزش ، اقتصاد ، هیاتهای مذهبی ، انقلاب اسلامی و … باشند .

سازمان صدا و سیما بودجه محدودی دارد و طبیعتا نمی تواند در شرایط کنونی ، به سراغ تاسیس شبکه‌های تلویزیونی جدید برود اما می تواند با هرس و بازطراحی شبکه های تلویزیونی موجود ، نقاط قوت خویش را تقویت کند و روند ترسناک ریزش مخاطب را متوقف سازد . براین اساس پیشنهاد می کنم شبکه های تلویزیونی به شکل زیر بازآرایی شوند : ۱. « شبکه یک » به عنوان شبکه موضوع محور « انقلاب اسلامی » در جغرافیای « ملی » بازطراحی و « شبکه افق » در آن ادغام شود .

۲. « شبکه دو » به عنوان شبکه موضوع محور « سبک زندگی » با توجه ویژه به جنسیت « زن » در جغرافیای « ملی » بازطراحی شود و « شبکه نسیم » و « شبکه سلامت » در آن ادغام شوند . ۳. « شبکه سه » به عنوان شبکه « جوان » در جغرافیای « ملی » بازطراحی شود و برنامه‌های خانوادگی آن به شبکه دو منتقل شوند . ۴. « شبکه چهار » به عنوان شبکه مخاطب محور « نخبگان » در جغرافیای « ملی » به راه خود ادامه دهد .

د . « شبکه پنج » به عنوان « شبکه استان تهران » در جغرافیای « محلی » بازطراحی و به معاونت استانها منتقل گردد . ۶. « شبکه پویا » به عنوان شبکه مخاطب محور « خردسال » و موضوع محور « مهد کودک » در جغرافیای « ملی » ارتقا یابد و در یک فرکانس مستقل پخش شود . . « شبکه نهال » به عنوان شبکه مخاطب محور « کودک » و موضوع محور « دبستان » در جغرافیای « ملی » ارتقا یابد و در یک فرکانس مستقل پخش شود . . « شبکه امید » به عنوان شبکه مخاطب محور « نوجوان » و موضوع محور « دبیرستان » در جغرافیای « ملی » بازطراحی شود .

۹. « شبکه آی فیلم فارسی » به عنوان شبکه قالب محور « سریال‌های ایرانی و خارجی » در جغرافیای « ملی » به معاونت سیما منتقل و « شبکه تماشا » در آن ادغام شود . ۱۰. « شبکه نمایش » به عنوان شبکه قالب محور « فیلم‌های سینمایی ایرانی و خارجی » در جغرافیای « ملی » به راه خود ادامه دهد . ۱۱. « شبکه مستند » به عنوان شبکه قالب محور « مستند » در جغرافیای « ملی » به راه خود ادامه دهد « شبکه آموزش » در آن ادغام شود .

۱۲. « شبکه ورزش » به عنوان شبکه موضوع محور « ورزش » در جغرافیای « ملی » به راه خود ادامه دهد . ۱۳. « شبکه جام جم » به عنوان شبکه مخاطب محور « فارسی زبان » در جغرافیای « جهانی » بازطراحی و به معاونت برون مرزی منتقل شود . ۱۴. « شبکه قرآن و معارف » به عنوان شبکه موضوع محور « هیات‌های مذهبی » در جغرافیای « ملی » بازطراحی شود . « این مدل آرایش رسانهای ، یک هسته اولیه ۱۲ شبکه‌ای را در جغرافیای « ملی » براساس راهبرد بخش بندی مخاطب براساس بضاعت کنونی تلویزیون را در اختیار رسانه ملی قرار خواهد داد که هم حافظ مخاطب کنونی و هم جامع موفقیت‌های چهل ساله صدا و سیما است . مجددا تاکید می کنم راه اندازی شبکه های تلویزیونی جدید در شرایط انقباضی اقتصاد کشور ، یک خطای راهبردی است و کمکی به افزایش مخاطب صدا و سیما نخواهد کرد . پی نوشت : منظور از بخش بندی مخاطب در جغرافیای « ملی » ، حذف برنامه های خارجی و انحصار پخش برنامه های ایرانی نیست . بلکه باید برنامه‌های جذاب ایرانی و خارجی مناسب کل ملت ایران از آن شبکه ملی پخش شوند و نگاه تهران محور بر شبکه‌ها حاکم نباشد .