اجرای «کلنل» از دلبستگی من به تاریخ معاصر نشات گرفته است/ متناسب بودن نقش عارف برای محمد معتمدی
آزاده صالحی: نمایش «کلنل» تازه‌ترین اثر امیر بشیری کارگردان تئاتر است که طی روزهای اخیر در تالار وحدت روی صحنه رفته است. درونمایه این نمایش به زندگی و رشادت‌های محمدتقی خان پسیان اولین خلبان ایرانی اشاره دارد. نمایشنامه این اثر را محمد نقایی به رشته تحریر درآورده است و کاظم سیاحی، محمد معتمدی، نازنین بیاتی، سیامک صفری، رحیم نوروزی، اتابک نادری،امیر محاسبتی، و…برخی از بازیگران این نمایش به شمار می‌روند. ضمن این‌که در این نمایش، محمد معتمدی در نقش عارف قزوینی حضور یافته و در میانه اجرا، خوانندگی تصانیف عارف را نیز به‌عهده داشته است.
درباره این نمایش با امیر بشیری کارگردان به گفت‌وگو پرداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانیم.
*** در ابتدا اگر موافق باشید بحث را به پیوند درام و تاریخ اختصاص دهیم، به‌خصوص این‌که آثاری که با درونمایه وقایع تاریخی روی صحنه می‌روند همیشه با نوعی قضاوت و پیش‌داوری‌هایی مواجه می‌شوند که شاید چندان هم به‌جا نباشد. خود شما وقتی تصمیم گرفتید زندگی کلنل محمدتقی خان پسیان را روی صحنه ببرید نگران چنین قضاوت‌هایی نبودید؟
-این مسئله نه فقط در حوزه تئاتر و سینما بلکه در تولید همه آثار هنری وجود دارد. البته من هم با شما هم‌عقیده هستم که وقتی اثری با درونمایه تاریخی ارائه می‌شود خواه ناخواه در معرض پاره‌ای از قضاوت‌ها قرار می‌گیرد. منتهی به نظرم مهم این است که در درجه اول، نگارنده و گروه تولید، چنین سوژه‌ای را مورد قضاوت قرار ندهند. با این حال، نمایش «کلنل» هم حتما از این قضاوت‌ها بی‌نصیب نیست چون هر مخاطبی که به تماشای این اثر می‌نشیند، از منظر و دیدگاه خودش به ارزیابی و قضاوت مستقل اثر می‌پردازد. اما مهم هدف‌گذاری است که گروه تولید در مورد اثر خود دارند و وقتی مخاطب به لایه‌های آن هدف‌گذاری نزدیک می‌شود و آن را درک می‌کند، آن اثر تاثیر خود را به صورت صحیح داشته است.
ماجرای محمدتقی خان پسیان و به‌طور کلی آن برهه از تاریخ معاصر برای من جذابیت داشته و همیشه علاقه‌مند بوده‌ام که سهمی دراجرای این مقطع تاریخی در یکی از نمایش‌هایم داشته باشم. در واقع بخشی از این مسئله از دلبستگی شخصی من نسبت به تاریخ معاصر نشات می‌گیرد. جدا ازآن؛ شخصیت پسیان برای من جذاب است، او آدمی است که در هیچ کدام از دوره‌های زندگی‌اش، آرام و قرار و گویی همیشه در حال یادگیری‌ست نداشته و همین مسئله باعث می‌شود تا بیشتر نسبت به دانستن زندگی او ترغیب شویم. همان‌طور که می‌دانید او اولین خلبان ایرانی است و درعین‌حال تار و پیانو را هم به خوبی می‌نوازد و به زبان فرانسه و آلمانی تسلط کافی دارد. در زمانی که شرق کشور دستخوش نابسامانی قرارمی‌گیرد، محمدتقی خان پسیان است که به ساماندهی این منطقه می‌پردازد. از این‌ها گذشته، او به شدت وطن‌دوست و مردم‌دار است، نکته‌ای که ما سعی کرده‌ایم در نمایش روی این قسمت تمرکز بیشتری داشته باشیم. همین مولفه‌ها باعث شده تا امروز که ۱۰۱ یکسال از درگذشت او می‌گذرد، یاد و نامش در تاریخ معاصر ایران زنده بماند. حرف من در این نمایش این است که همه ما که دراین سرزمین زندگی می‌کنیم، به رغم تمام اوج و فرودها دلمان می‌خواهد وطنمان را بسازیم و می‌دانیم که ساخته هم می‌شود. چندان که این مسئله خواسته اصلی پسیان هم بوده و تا آخرین لحظه برای محافظت از وطن خود تا پای جان در مقابل دشمنان جنگید.
***درست است که موضوع اصلی نمایش به زندگی و مرگ کلنل پسیان اختصاص دارد، اما درطول نمایش با کاراکترهای مهم دیگری مانند ملک‌الشعرای بهار، عارف قزوینی، قوام‌السلطنته هم مواجه هستیم که تا پایان، تحت‌الشعاع کاراکتر پسیان قرارمی‌گیرند، حتی به‌عنوان یک مخاطب منتظر بودم تا سرانجام و سرنوشت عارف قزوینی در این نمایش اشاره‌ای شود که صورت نگرفت، کمرنگ کردن این شخصیت‌ها در نمایش تعمدی بوده است؟
-علاوه بر کاراکترهایی که اشاره کردید، می‌توان به اسماعیل خان بهادر که از دوستان نزدیک محمدتقی است هم اشاره کنم. ولی همه این کاراکترها در خدمت روایت دراماتیک داستان زندگی محمدتقی خان پسیان قرارمی‌گیرند تا مردم این قهرمان را را بشناسند. در واقع ما با پرتره پسیان مواجه هستیم. حتی طراحی صحنه و شیوه کارگردانی هم در این نمایش به گونه‌ای است که در راستای معرفی پسیان باشد و بتوانیم درحد توان‌مان به بهترین شکل او را به مخاطب بشناسانیم.
***شما به دلبستگی شخصی‌تان به تاریخ معاصر اشاره کردید، در این زمینه ما قهرمانان دیگری هم داشته‌ایم که به آن شکلی که باید بازتاب زندگی آن‌ها در آینه تئاتر دیده نشده. چطور شد که به پسیان علاقه‌مند شدید، یعنی فکر می‌کردید ازاین منظر با خلاء تاریخی مواجه هستیم؟
-احساس کردم درباره او اتفاق هنری خاصی نیفتاده و در واقع اصلا اثری به این شکل تولید نشده است. البته به‌جز محمدتقی؛ چند شخصیت تاریخی دیگر هم مدنظرم بوده و هستند که فکر می‌کنم به اندازه خدمات ارزنده‌ای که درطول تاریخ انجام داده‌اند حقشان در عرصه هنر ادا نشده است و امیدوارم فرصتی باشد تا به زندگی این شخصیت‌ها هم بپردازم. از زمانی که تصمیم گرفتیم چنین پروژه‌ای را شروع کنیم دکتر نواییان به عنوان مشاور تاریخی درکنار ما حضور داشتند و از راهنمایی‌های ایشان در پرداخت شخصیت محمدتقی بهره بردیم. در پاسخ به سوال شما می‌توانم بگویم، تمایل داشتیم به سراغ یک شخصیت تاریخی برویم که شناخت‌ها نسبت به او تقریبا نزدیک صفر بود و از این نظر، پسیان دارای چنین ویژگی‌هایی بود.
***بعضی معتقدند بهره‌گیری از حضور محمدمعتمدی در نمایش جنبه کمک‌دهنده به فروش نمایش درگیشه را دارد، درحالی که می‌شد از حضور یک بازیگر تئاتر در این زمینه استفاده شود. نظر شما چیست؟
-دراین‌که محمد معتمدی خواننده سرشناسی است و جزو بهترین‌های خوانندگی کشور است شکی نیست و علاوه بر آن مخاطب هم علاقه خاصی به او دارد! اما از کدام بازیگر تئاتر استفاده میکردیم که بتواند اینگونه و با این کیفیت تصنیف‌های عارف را بخواند! باید به یک خواننده حرفه‌ای این مسئولیت را بر عهده می‌گرفت. و اتفاقا وقتی متن نوشته شد و نقش عارف به عنوان بازیگر و خواننده در اثر قرار گرفت، اولین فردی با او درباره حضورش در نمایش گفت‌وگو کردیم محمد معتمدی بود. ما از همان ابتدا می‌دانستیم نقش عارف را یک خواننده بازی خواهد کرد و انتخاب اول هم محمد معتمدی بود.
***ظاهرا ایده این طرح درسال ۹۸ به ذهنتان رسید.
-همین‌طوراست! طرح اولیه در سال ۹۸ مطرح شد، در بهار همان سال نگارش نمایشنامه را تمام کردیم و بعد هم پروسه تولید شروع شد. اتفاقا چند شب پیش که داشتیم با خود معتمدی مراحل کار را تجدید خاطره میکردیم، و خاطره اولین دیدارمان برای نمایش را مرور میکردیم. حالا که نگاه می‌کنم می‌بینم انتخاب درستی بود. نقش عارف برای محمد معتمدی کاملا متناسب است، ناگفته نماند که معتمدی هم تلاش و صبوری زیادی انجام داد تا بتواند به این نقش نزدیک شود. درنمایش ما دوازده بازیگر حرفه‌ای داریم که هرکدامشان دراین سال‌ها تجربه طولانی با کارگردانان مختلف سینما و تئاتر را داشته‌اند و این یکی از بزرگترین مزیت‌های کلنل است که این چنین تیم بازیگری دارد. به اضافه ۵۰ بازیگر جوان که در کناراین دوازده بازیگر به بهتر شدن کار کمک زیادی کردند و از این بابت خدا را شاکرم که با تیمی حرفه‌ای همکاری داشتم.
منبع: صبا
