روایت متفاوتی از تلخی دوران کرونا/ حضور بازیگری که از مرگ برگشت!

ایوب آقاخانی نویسنده و کارگردان نمایش «نوزده، نود و نه» که این روزها در سالن چهارسوی مجموعه تئاتر شهر روی صحنه است، درباره روند تولید این اثر نمایشی گفت: موضوع «نوزده، نود و نه» دغدغه‌ای بود که از روزهای اول خانه‌نشینی در شیوع ویروس کرونا یعنی از اسفند سال ۹۸ شکل گرفت. اوایل یک جوشش خیلی خام بود و اینگونه بود که باید چیزی دراین‌باره بنویسم. اما خوشبختانه وسواس ذهنی‌ام باعث شد که زود به نتیجه نرسم. در نتیجه با درنگ خیلی زیادی سعی کردم یک نگره و یک تصویر هنرمندانه و متفاوت از شرایطی که به تلخی تجربه می‌کردیم به دست بیاورم تا بعد دست به قلم شوم.

وی ادامه داد: در آن دوران برخی هنرمندان نظیر آقای محمد رحمانیان با سرعت دست به کار شدند و مضمون دوران کرونایی را روی صحنه بردند. دیدن کار ایشان باعث شد تا دست به عصاتر راه بروم زیرا آن کار بیشتر فضای رمانتیک و از جنس ملودرام‌های خوشایند شیرین بود که در نوع خود می‌توانست کار خوبی باشد ولی بزرگ‌ترین خلائی که در ذهن من نسبت به این ماجرا وجود داشت، تلخی تجربه روزهای نخست و میزان هراس مردمان جهان و سرزمین من بود که نه در تلویزیون، نه در رادیو و نه بر صحنه تئاتر هیچ کس به آن نپرداخت.

آقاخانی یادآور شد: در آن دوران نمی‌شد به بدحالی مردمی که حال‌شان بد بود، با تلخی نزدیک شد. در نتیجه بن‌بست عجیبی برای من شکل گرفت که نمی‌توانستم به ایده مورد نظرم برسم. بعد از ۷ ماه در سال ۹۹ بالاخره این اتفاق افتاد. راهی که برای من باز شد نوشتن کاری گروتسک بود در عین داشتن خط روایی کاملا واقع گرایانه. فکر می‌کنم بعد از گذشت ۵ سال هنوز هم بهترین و کارگشاترین مسیری بود که جلوی من باز شد. در یک هفته‌ای هم که از اجرای نمایش «نوزده، نود و نه» می گذرد میزان استقبال مخاطبان به من اثبات کرد که بهترین راه برای بیرون آمدن از آن سرگشتگی نویسنده‌وار با رفتن به سمت گروتسک‌بودن شکل می‌گرفت.

کارگردان «نوزده، نود و نه» درباره شیوه کارگردانی و شکل اجرایی این اثر نمایشی، توضیح داد: متن درصدی از تکنیک اجرایی نمایش را به دلیل حال و هوای خود پیشنهاد می‌دهد اما واقعیت این است که آنقدر بین نگارش و به صحنه رفتن نمایش فاصله افتاد که مجموعه‌ای از پخته‌ترین ایده‌های اجرایی برای من شکل گرفت. کلا با ریسک بسیار بالا به لحاظ هزینه‌دار بودن این شیوه اجرایی، به سراغش رفتم و خوشبختانه جزو برگ‌هایی از کار من شده که تعلق متن به خودم مانع کارگردانی خلاقانه اثر نشده است. اصولا کارگردان‌هایی که نمایشنامه خودشان را کار می‌کنند به سختی می توانند در کارگردانی از متن جلو بزنند. من در حد توانم همیشه تلاش کرده‌ام که در کارگردانی از متن‌هایم جلو بزنم ولی در این نمایش کاملا با رویکرد کارگردان سالارانه عمل کردم گویی که سعی می‌کنم روی متن فرد دیگری ایده‌های اجرایی خود را پیاده کنم.

وی تاکید کرد: در روزگار بی‌حمایت ماندن تئاترهای مختلف از سوی شورای حمایت منصوب به اداره‌کل هنرهای نمایشی، این سطح کار را روی صحنه‌بردن ریسک بزرگی است مخصوصا که نه مطمئن هستید مخاطب با اجرا مهربان باشد و نه تعداد اجرا و ظرفیت سالن پاسخ‌گوی یک کار بلندپروازانه است. در نمایش «نوزده، نود و نه» همچون سایر کارهای گروه تئاتر «پوشه» عمل کردیم و آنقدر پیش رفتیم که حتی سنت فراموش‌شده توسط خیلی از گروه‌های تئاتری یعنی چاپ بروشور را اجرا کردیم؛ چاپ بروشوری با کیفیت خوب و قابل دفاع. این روزها در کنار صحنه نمایش بیشترین آسیب را این بخش از تئاتر خورده است. خیلی آثار با صحنه‌ای به ظاهر مینی‌مال ولی در واقع اقتصادی و بدون بروشور اجرا می‌شوند.

آقاخانی درباره ویژگی‌های طراحی صحنه نمایش «نوزده، نود و نه»، اظهار کرد: مثل متن، طراحی صحنه نیز کاملا در یک بستر روایت رئالیستیک انجام شده است که با عناصر رئالیستیک آن بازی متفاوتی به نفع گروتسک و به نفع شکل‌گیری رئالیسم جادویی که در ادبیات می‌شناسم، انجام می‌شود. نحوه برخورد با عناصر صحنه به شدت طراوت و تازگی دارد و همین توجه روش و منش ما با تمام عناصر روایی و افزوده‌های ساختمانیک نمایش‌مان است.

این کارگردان تئاتر درباره انتخاب گروه بازیگران نمایش «نوزده، نود و نه»، یادآور شد: اصلی‌ترین چیزی که مبنای انتخاب بازیگران «نوزده، نود و نه» قرار دادم، انتخاب بازیگر مرد نمایش بود که مصر بودم حتما سپند امیرسلیمانی باشد. دلیل اصلی این انتخاب هم این است که او کسی بود که در ایام کرونا و به دلیل ابتلا به این ویروس رفت و به لطف خدا برگشت. امیرسلیمانی جزو معدود بازیگران شناخته‌شده بازیگری در ذهن مردم بود که تا آستانه تجربه مرگ رفت. خیلی اصرار داشتم کسی که با سلول‌های خود این تجربه را از سرگذرانده و در عین حال بازیگر خوبی هم است، نقش مورد نظرم را ایفا کند. تجربه تصویری من با ویدا جوان و تجربه سابق من در نمایش «رگ» با الهه شه‌پرست و همچنین تجربه مشترکم با میثم میرزایی و جنس فیزیک و نگاه خاص او باعث شد تا این بازیگران را گردهم بیاورم. همچنین ابوالفضل جمشیدی هم به عنوان بازیگری حرفه‌ای خیلی غیورانه برای ایفای نقشی خاص در نمایش حضور پیدا کرد که مورد توجه مخاطبان نیز قرار گرفته است.

وی درباره چرایی انتخاب نوبت اجرایی بعد از پایان جشنواره تئاتر فجر و اینکه بسیاری از کارگردان‌ها این مقطع زمانی را کمتر برای اجرای عمومی آثارشان انتخاب می‌کنند، توضیح داد: نمایش «نوزده، نود و نه» را باید در نیمه دوم سال گذشته و در ماه آبان اجرا می‌کردم ولی به دلیل شرایط سال گذشته جامعه این امر میسر نشد زیرا اولین آسیب به تئاتر و سالن‌های تئاتر وارد شد. امسال به من پیشنهاد شد که شهریور و مهر نمایش را روی صحنه ببرم که در آن زمان این ترکیب بازیگران را در اختیار نداشتم و نمی‌خواستم به هر قیمتی اثر را روی صحنه بروم. اصرار هم داشتم بیش از این زمان اجرای نمایش به تعویق نیفتد. پیشنهاد بعدی تئاتر شهر که با کمی تاخیر به من اعلام شد همین نوبت زمانی بود. ضمن اینکه ترسی از این موضوع نداشتم و پیش از این و در سال‌های گذشته نمایش‌های «رویاهای رام نشده»، «جنوب از شمال غربی» و «شمعدانی‌ها» را هم در چنین بازه زمانی روی صحنه برده بودم و هیچ‌کدام تجربه تلخی نبود.

آقاخانی اظهار کرد: البته معادلات زمان و اجرا نسبت به گذشته خیلی تغییر کرده است و چالشی است که باید خودم با خودم می‌داشتم تا بدانم مخاطب همچنان به دنبال تئاتر است یا به دنبال هر چیزی است که متناسب با زمان مدنظرش اجرا می‌شود یا به دنبال کسی است که روی صحنه او را ببیند.

وی تصریح کرد: باید تکلیف من با خیلی چیزها روشن می‌شد حتی اگر با ضرر و زیان همراه شود. من به جای این که سه سال بین نگارش تا اجرای نمایش فاصله بیافتد و سال ۱۴۰۳ اثر را روی صحنه ببرم، ترجیح دادم پرونده این کار را ببندم و سال آینده به دنبال کارهای متناسب با ضرورت‌های اجتماعی باشم و اجازه ندهم کارهای معوقه ما در سال‌های بی‌تناسب انبار شود. استقبال در هفته اول «نوزده، نود و نه» خوب بود ولی مطمئن نیستم که تا پایان اجرا استقبال چگونه خواهد بود، هر چه هست تجربه‌ای است که باعث می‌شود ادامه مسیر تئاتر «پوشه» در سال‌های آتی روشن‌تر باشد.

نمایش «نوزده، نود و نه» تا ۲۴ اسفند، ساعت ۲۰، در سالن چهارسوی مجموعه تئاتر شهر اجرا می‌شود.

منبع: مهر