«خط امان در ولایت صاحب الزمان( عج)»، اثری ماندگار از مرحوم امامی کاشانی
«خط امان در ولایت صاحب الزمان( عج)» کتابى پیرامون موعود ادیان است که در آن عمدتاً به مباحث عقلى در این زمینه پرداخته شده است.
کتاب «خط امان در ولایت صاحب الزمان( عج)»، اثر حجت الاسلام محمد امامى کاشانى، کتابى پیرامون موعود ادیان است که در آن عمدتاً به مباحث عقلى در این زمینه پرداخته شده است. کتاب، به زبان فارسى و در سال 1378 به رشته تحریر درآمده است.
نکتهاى که باعث اهمیت کتاب شده، اجتناب مؤلف از هرگونه هتک حرمت، نزاع و مجادله است، زیرا کوشیده تا سخن از مهدویت را مستقل از مسئله خلافت در صدر اسلام بیان کند. همچنین در لابلاى متون، علماى اسلام را به تقریب و همدلى ترغیب کرده است.
کتاب در دو جلد ارائه شده و در هر دو، مقدمه مؤلف آغازگر مباحث است. مطالب، در سه بخش و هر بخش در چندین گفتار تنظیم شده است. رویکرد مؤلف در نگارش، مبتنى بر دلایل عقلى و نقلى که شامل گفتارهاى فلسفى، فطرى، منطقى، جامعهشناختى، عرفانى، روانشناختى و فلسفه تاریخ است.
فلسفه رویکرد عقلى این است که برخى از اهل نظر گمان مىکنند وجود امامى معصوم در هر زمان تنها به وسیله روایات معتبر اثبات مىشود و دلیل عقلى ندارد، مگر قاعده لطف، امامؤلف سعی کرده دلایل متعدد فلسفى و علمى بر ضرورت وجود امام زمان اقامه کند.
کتاب از جامعیتى کیفى و کمى برخوردار است که به آن ویژگى چشمگیرى داده است؛ جامعیت کیفى این اثر در بخش نخست نمود یافته که مشتمل است بر مباحث عقلى، فطرت، عنایت، استقراء، فلسفه تاریخ، بررسى شبهات و پاسخ به آنها، نقل گفتوگوهاى مستقیم با علما و متکلمان اهل سنت در حجاز، مصر، لبنان و همچنین گفتوگوهایى با فلاسفه و متکلمان مسیحى در واتیکان و بررسى عقاید و باورهاى پیروان ادیان مسیحى، یهودى و زرتشتى در باره منجى آخرالزمان.
اما جامعیت کمى آن که در بخشهاى دوم و سوم انعکاس یافته، تجمیع و دستهبندى همه اخبار، آثار و اقوال در باره مهدى موعود عجل الله تعالی فرجه است که در مجامع حدیثى شیعه و سنى، کتب تاریخ و تفسیر فریقین پراکنده بوده و همراه با توضیحات مؤلف گردآورى و ثبت شده است. به این ترتیب، بخشهاى مزبور به صورت بزرگترین موسوعه اخبار مربوط به امام مهدى (عج) و نیز بزرگترین معجم راویان این اخبار درآمده است.
مؤلف در مقدمات خود، به ضرورت سخن پیرامون مصلح جهانى اشاره کرده و ضمن پرداختن به دیدگاههاى دانشمندان مسیحى و غفلت جامعه مسیحیت در این زمینه، عوامل ضعف تفکر انتظار در میان توده اهل سنت و ظهور منجى بهعنوان اصل مشترک ادیان را مورد بررسى و تحقیق مفصل قرار داده است. وی در مقدمه آورده است: انگیزه و هدف ما از طرح این موضوع اثبات وجود مصلح و منجی نهایی و ظهور او بر اساس دلایل عقلی و تشخیص هویت امام موعود بر مبنای دلایل نقلی است؛ اگرچه پیشینیان نیز به آن پرداخته‌اند. این نیاز از دیر زمان به ذهنم خطور کرده بود، لذا بر آن شدم که با دانشمندان مسیحی گفت‌وگو کنم و نظرات علمی و دینی آنان را در تفسیر عبارات اناجیل بشنوم، و همچنین آرای اندیشمندان و علمای اهل سنت در باب آخرالزمان و حکومت عدل جهانی در روی زمین بدانم، تا اظهار نظرهایم در کتاب واقع بینانه باشد.»
بخش نخست، در جهت تفسیر، تحلیل و استدلال فلسفى بخش دوم است و موضوعات مورد بحث در آن عبارتند از:
1. دلایل فلسفى، شبه فلسفى، عرفانى، منطقى و کلامى شامل بخشهاى زیر:
الف) دلیل فطرت و درخواست فطرتها
در این قسمت بعد از بررسى و تحقیق پیرامون معنا و نشانههاى فطرت و نیز جایگاه معلومات فطرى، ویژگى دریافتها و گرایشات فطرى- مانند فراگیرى و همگانى بودن، همگونى ادراکات فطرى با شهود، تأثیرناپذیرى از اوهام و محاسبات خطا- گرایشهاى فطرى از دیدگاه فلاسفه و عرفاى مسلمان از جمله فارابى، ابن سینا، محى الدین بن عربى و برخى دانشمندان غربى مانند دکارت و اسپینوزا، فطرت از دیدگاه قرآن و احادیث و چگونگى دلالت فطرت بر وجود امام و مصلح جهانى، به تفصیل بیان شده‌اند.
ب) نامهاى جمال و جلال خداوند و تجلى آنها در انسان کامل
مؤلف با این استدلال که یکى از دلایل اثبات وجود امام معصوم در همه اعصار، آن است که او مظهر اسماء الحسنى است و سخن از جلوه اسماء الحسنى، گفت‌وگو در باب فلسفه و راز آفرینش و کندوکاو در مسائل هستىشناسى، مبدأشناسى و انسانشناسى است و لذا پیش از نگرش در آثار اسمای الهى و فلسفه آنها، معنا کردن اسم، صفت و فعل خداوند را لازم دانسته و بعد از آن به تبیین رابطه آنها با جهان هستى و وجود انسان کامل پرداخته است.
در این قسمت، قاعده لطف و چگونگى دلالت آن بر وجود امام زمان (عج) به روشنى تبیین شده و اشکالات وارد برآن- از جمله اینکه مصالح و مفاسد موجود در جهان، بسیار پیچیده است و استدلال به قاعده لطف منوط به آگاهى از همه آنهاست و این هم منتفى است، زیرا تحقق هر امرى مستلزم وجود مقتضیات و برطرف کردن همه موانع است – به خوبى پاسخ داده شده و تمام سعى مؤلف بر آن است که اثبات کند وجود امام معصوم در هر زمانى ضرورى است و احادیث معتبر، اذهان را به شخص مهدى موعود هدایت می‌کند.
ج) دلیل عنایت و ضرورت امام معصوم به عنوان جزئى از نظام احسن
مؤلف، ضمن بررسى معناى لغوى و اصطلاحى «حکمت و عنایت» و رابطه میان مفهوم آنها، برهان عنایت و ضرورت نظام احسن و دلالت آن بر استمرار هدایت الهى را به تفصیل بیان کرده است.
د) فلسفه آفرینش انسان و ضرورت امام معصوم به عنوان غایت آفرینش که در آن، موقعیت انسان معصوم در نظام احسن، از دو زاویه ملاحظه مىشود: نظام احسن و هدف آفرینش.
ه) استقراء و ضرورت معرفى مقام ولایت از سوى پیامبر اکرم (ص).
و) فلسفه تاریخ و عدل جهانى در نهایت تاریخ
مؤلف براى دستیابى به پاسخى منطقى به این سؤال که «تاریخ و جامعه بشرى به کدام سو در حرکت است و ویژگىهاى آینده بشریت چیست»، دیدگاههاى مکاتیب فکرى، به ویژه مذاهب اسلامى، نسبت به این موضوع و نیز نسبت به آینده تحولات تاریخى و اجتماعى را مورد بررسى و تحقیق قرار داده است.
2. بشارتهاى انبیاى سلف
3. گفت‌وگو با فیلسوفان و متکلمان مسیحى پیرامون ظهور حضرت مسیح و آخرالزمان، از جمله: پاپ بندیکت شانزدهم، ژان گیتون، روژه گارودى… و نیز گفت‌وگو با دانشمندان و نویسندگان اهل سنت پیرامون مهدى موعود مانند: محمد سید طنطاوى، احمد عمر هاشم، عبد الله بن صالح العبید و…
4. پایههاى مهدویت در قرآن کریم
مؤلف در مذاکرات خود با علماى مسلمان پیرامون چند آیه در باره اساس مهدویت و وعدههاى الهى در آخرالزمان بحث کرده که به آنها اشاره مىکند.
5. جایگاه حدیث در اسلام که در دو بخش ارائه شده:
الف) مرجعیت علمى اهل بیت در آموزههاى پیامبر اکرم از دیدگاه اهل سنت؛ ب) هویت امام مهدى در احادیث.
6. شبهات و پاسخ به آنها
بخش دوم تماماً رویکرد نقلى است و شامل روایات تفسیرى، احادیث و آموزههاى ائمه هدى برگرفته از قرآن و کلام پیامبر (ص) در دو محور: گفتار حدیثى و رجالى؛ به عبارت دیگر شامل دو موسوعه است: احادیث مربوط به امام مهدى (عج) و معجم رجال و راویان احادیث مذکور.
منبع: تسنیم
