پچ‌پچه‌های ماندگار در تئاتر/ درخشش اشکان خیل‌نژاد و نوید محمدزاده
نمایش «پچ‌پچه‌های پشت خط نبرد» به کارگردانی اشکان‌خیل‌نژاد و بازی بازیگرانی چون نوید محمدزاده و محمدهادی عطایی از جمله آثار موفق تئاتر ایران طی ۴ دهه گذشته است.
فریبرز دارایی؛ تئاتر ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با سپری کردن بیش از ۴ دهه پا به قرنی تازه گذاشت؛ در این عمر سپری شده ۴۶ ساله، آثار مختلفی با موضوعات متنوع از دفاع مقدسی، دینی، کمدی، اجتماعی و … تولید و در سالن‌های تئاتر به صحنه رفتند. برخی از این آثار بسیار جریان ساز بودند و برخی خاطره‌انگیز و پرمخاطب.
شاید خالی از لطف نباشد مروری داشته باشیم بر آثاری که طی دهه‌های ۶۰، ۷۰، ۸۰ و ۹۰ تولید و اجرا شدند، روندی که این آثار برای تمرین و تولید طی کردند، گروهی که در تولید و اجرای اثر حضور داشتند و دیدن تصاویر این اجراها اعم از عکس یا فیلم.
در هفتادمین گام از «چهار دهه خاطرات صحنه» به سراغ نمایش «پچ‌پچه‌های پشت خط نبرد» نوشته علیرضا نادری و کارگردانی اشکان خیل‌نژاد رفتیم که نیمه دوم سال ۱۳۹۱ در سالن اصلی مرکز تئاتر مولوی روی صحنه رفت.
اشکان خیل‌نژاد از کارگردان‌های خوش‌فکر تئاتر ایران است که در دهه ۹۰ به عنوان کارگردانی جوان در تئاتر ایران فعالیت جدی خود را آغاز کرد. وی که از بدنه تئاتر دانشگاهی وارد عرصه کارگردانی تئاتر شد با آثاری که روی صحنه برد توانست جایگاه قابل قبولی را در تئاتر ایران برای خود ایجاد کند. خیل‌نژاد در حال حاضر متمرکز بر تدریس تئاتر به نسل جوان و علاقه‌مند به تئاتر است و در این زمینه نیز عملکرد قابل قبولی دارد.
در دهه ۹۰، اشکان خیل‌نژاد به همراه یوسف باپیری، نوید محمدزاده، هوتن شکیبا و آرمان کوچکی گروه تئاتر «تازه» را شکل دادند که این گروه با فعالیت‌های مختلفی که انجام داد به عنوان یکی از گروه‌های مطرح بیش از یک دهه اخیر در تئاتر ایران شناخته می‌شود.
در اوایل دهه ۹۰ بود که خیل‌نژاد به همراه نوید محمدزاده، محمدهادی عطایی، مهدی فریضه، حمید رحیمی، سینا بالاهنگ، امیراحمد قزوینی، کیوان ساکت‌اف و محمد اشکان‌فر به سراغ نمایشنامه «پچ‌پچه‌های پشت خط نبرد» نوشته علیرضا نادری رفتند؛ اثری که در ادبیات نمایشی ایران و همچنین تئاتر ایران ماندگار شده و خواهد بود.
علیرضا نادری سال ۷۴ نمایشنامه «پچ‌پچه‌های پشت نبرد» را نوشت که به بازسازی خاطره‌ای از یک دسته پیاده‌نظام در رمضان ۶۱ و دوران آتش‌بس موقت در جنگ تحمیلی می‌پردازد. اتفاقات این نمایشنامه در جبهه جنگ رخ می‌دهد؛ زمانی که چند رزمنده در فاصله ۲ حمله در جبهه به سر می‌برند و برخی از آن‌ها می‌خواهند در زمانی به مرخصی بروند که هنگام شروع حمله در خانه باشند. «علیرضا»، «باقر»، «یوسف»، «شهریار»، «پرویز»، «سرگروهبان فرخنده» و «سروان» شخصیت‌های نمایشنامه «پچ‌پچه‌های پشت خط نبرد» را شکل می‌دهند.
علیرضا نادری که خود در جبهه‌های جنگ تحمیلی حضور داشت، این اثر نمایشی را در فضایی متفاوت از آثار نوشته‌شده با موضوع جنگ و دفاع مقدس نوشت و در سال ۷۴ در جشنواره تئاتر دانشجویی اجرا کرد که با واکنش‌های منفی از سوی برخی گروه‌های سیاسی مواجه شد. پس از آن علیرضا نادری «پچ‌پچه‌های پشت خط نبرد» را سال ۸۰ در بیستمین جشنواره تئاتر فجر و سال ۸۱ در سالن قشقایی مجموعه تئاتر شهر روی صحنه برد.
اجرای این نمایش با حضور بازیگرانی چون فرهاد اصلانی، امیر جعفری و مهدی سلطانی با استقبال قابل توجه مخاطبان و منتقدان تئاتری همراه و یکی از به یادماندنی‌ترین اجراهای تئاتری ۴ دهه اخیر تئاتر ایران شد.
اشکان خیل‌نژاد تمرین‌های «پچ‌پچه‌های پشت خط نبرد» را از ابتدای سال ۹۱ شروع کرد. گروه اجرایی ابتدا به دعوت جشنواره تئاتر دانشگاهی و برای بزرگداشت علیرضا نادری این اثر را به صورت نمایش‌نامه‌خوانی اجرا کرد و پس از آن سعید اسدی مدیروقت تالار مولوی از گروه برای اجرای این اثر نمایشی در تالار مولوی دعوت به عمل آورد. خیل‌نژاد و گروه اجرایی «پچ‌پچه‌های پشت خط نبرد» حدود ۸ ماه درگیر تمرین و تولید این اثر نمایشی بودند.
خیل‌نژاد به همراه گروه بازیگران، نمایشنامه «پچ‌پچه‌های پشت خط نبرد» را چند بار در منزل علیرضا نادری خوانش کرد و نادری نیز به عنوان نویسنده اثر، به ارائه نکاتی درباره خاطرات تلخ و مخاطرات اجرای این اثر در دهه ۷۰، همچنین کاراکترها و نحوه شکل‌گیری‌شان پرداخت زیرا تمام کاراکترهای این اثر برآمده از تجربیات شخصی علیرضا نادری از جنگ ایران و عراق بودند. پس از اینکه گروه نمایش «پچ‌پچه‌های پشت خط نبرد» را آماده اجرا کرد، علیرضا نادری یک‌بار هم به تماشای نمایش نشست و به تفاوت لحن و رویکردهای این اجرا با اجرای دهه ۸۰ اشاره کرد که هر ۲ برآمده از ضرورت اجتماعی دوران خود بوده‌اند.
در آن مقطع زمانی اشکان خیل‌نژاد به عنوان کارگردانی جوان این هراس را داشت که امکانات اجرای وی و گروهش در سایه اجرای موفق این اثر با کارگردانی علیرضا نادری باقی بماند و مخاطب با قیاس‌کردن اجازه ندهد اجرای اثرشان مسیر خودش را طی کند.
البته این نگرانی کارگردان و گروه یک‌هفته پس از شروع اجراها برطرف شد زیرا اجرای «پچ‌پچه‌های پشت خط نبرد» به کارگردانی اشکان خیل‌نژاد توانست از سایه اجرای علیرضا نادری بیرون بیاید و لحن و ارتباط خودش را با مخاطب بسازد.
بی‌شک موثرترین خصلت این اجرا که باعث استقبال قابل توجه مخاطبان و منتقدان تئاتری از اجرای «پچ‌پچه‌های پشت خط نبرد» به کارگردانی اشکان خیل‌نژاد شد، برآمدن این اثر از جریان تئاتر دانشگاهی ابتدای دهه ۹۰ و جسارت نیروهای سازنده این اثر و اتمسفر حاکم بر فضای تئاتر دانشگاهی آن دوران، بود.
ضمن اینکه خیل‌نژاد و گروهش تلاش کردند با توجه به تغییر سیاست‌های تئاتر دولتی مبنی بر عدم حمایت از اجراهای نمایشی، شکل تازه‌ای از رابطه با مخاطب را بسازند که البته این تغییر رویکرد آزادی عمل بیش‌تری به گروه‌های دانشجویی می‌داد.
احتمالاً همین شکل از ارتباط بعدها موجب هراس مدیریت شد و دست به نظارت شدیدتری روی آثار دانشجویی و جشنواره تئاتر دانشگاهی زد.
نمایش «پچ‌پچه‌های پشت خط نبرد» به کارگردانی اشکان خیل‌نژاد، بعد از اجراهای موفق خود در تالار مولوی، در سال ۹۶ در پردیس تئاتر شهرزاد نیز روی صحنه رفت و یکی از پرمخاطب‌ترین و پرفروش‌ترین اجراهای تئاتری آن سال لقب گرفت.
منبع: مهر
