شمس و مولانا از ایران تا فرانسه و ایتالیا/ وقتی«شمس پرنده» درخشید

فریبرز دارایی؛ تئاتر ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با سپری کردن بیش از ۴ دهه پا به قرنی تازه گذاشت؛ در این عمر سپری شده ۴۶ ساله، آثار مختلفی با موضوعات متنوع از دفاع مقدسی، دینی، کمدی، اجتماعی و … تولید و در سالن‌های تئاتر به صحنه رفتند. برخی از این آثار بسیار جریان ساز بودند و برخی خاطره‌انگیز و پرمخاطب.

شاید خالی از لطف نباشد مروری داشته باشیم بر آثاری که طی دهه‌های ۶۰، ۷۰، ۸۰ و ۹۰ تولید و اجرا شدند، روندی که این آثار برای تمرین و تولید طی کردند، گروهی که در تولید و اجرای اثر حضور داشتند و دیدن تصاویر این اجراها اعم از عکس یا فیلم.

در هفتاد و یکمین گام از «چهار دهه خاطرات صحنه» به سراغ نمایش «شمس پرنده» به نویسندگی و کارگردانی پری صابری رفتیم که نیمه دوم سال ۱۳۹۸ در تالار وحدت روی صحنه رفت.

پری صابری از جمله کارگردان‌های مطرح و شناخته‌شده تئاتر ایران و دارای نشان شوالیه فرهنگی از کشور فرانسه است. وی عضو گروه تئاتر «پازارگاد» به سرپرستی زنده‌یاد حمید سمندریان بود. پری صابری از جمله چهره‌هایی است که اکثر آثاری که به صحنه برده برگرفته از ادبیات و چهره‌ها و شعرای ایران‌زمین است. طی دهه‌های ۷۰ و ۸۰ صابری در میان علاقه‌مندان به هنر نمایش به عنوان کارگردانی شناخته شد که آثاری عرفانی روی صحنه می‌برد.

شمس و مولانا، حافظ، فردوسی، فروغ فرخزاد، از جمله چهره‌های فرهنگی ایران‌زمین هستند که پری صابری بر صحنه تئاتر به آن‌ها پرداخته است.

یکی از مطرح‌ترین آثار به صحنه‌رفته از پری صابری، نمایش «شمس پرنده» است که به مواجه شمس و مولانا و تاثیری که این ۲ بر یکدیگر می‌گذارند، می‌پردازد.

«شمس پرنده» اولین بار در نیمه دوم سال ۱۳۷۸ در تالار وحدت روی صحنه رفت که مورد استقبال قابل توجه و چشمگیر مخاطبان قرار گرفت. استقبال از این نمایش و جایگاهی که در کارنامه کاری پری صابری به خود اختصاص داد، باعث شد تا این کارگردان با سابقه در مقاطع زمانی دیگر هم «شمس پرنده» را روی صحنه ببرد.

در این نمایش محمد حاتمی در نقش مولانا و سیروس اسنقی در نقش شمس روی صحنه رفتند.

آثار پری صابری همواره از اجرای زنده موسیقی و حرکات فرم بهره برده و در «شمس پرنده» نیز این امر به بهترین شکل ممکن وجود داشت.

نمایش «شمس پرنده» در سال ۱۳۸۵ به مدت ۲ شب در فرانسه روی صحنه رفت و مورد استقبال قرار گرفت. پس از آن پری صابری در آبان سال ۱۳۸۶ نمایش «شمس پرنده» را مجدداً در تالار وحدت روی صحنه برد.

وی در یادداشتی پیش از آغاز اجرای مجدد این نمایش چنین نوشت:

«به مناسبت بزرگداشت سال مولانا که در سراسر جهان پرشکوه برگزار می‌شود از وظایف ملی خود می‌دانم که صحنه را خالی نگذارم و نمایش «شمس پرنده» را که ۸ سال پیش، اسفند ۱۳۷۸ با استقبال کم‌نظیر مردم ایران در تالار وحدت به اجرا درآمد بار دیگر روی صحنه بیاورم. در این میان تنگی وقت و مشکلات را ندید بگیرم و به یاری شخصیت‌های فرهیخته و دلسوز فرهنگ ایران و همکاری پراشتیاق مدیران، همکاران فنی، بازیگر، نوازندگان، خوانندگان، نمایش «شمس پرنده» را از دوشنبه، ۵ آذر ساعت ۵:۳۰ بعد از ظهر به مدت ۲ هفته در تالار وحدت به اجرا درآوریم. زیرا که حضرت مولانا ایرانی است و بزرگداشت او بر ما واجب است، مولانا ستاره تابناک شعور آدمی است. مولانا مسافر راه حق است که درگیر و دار حوادث بزرگ تاریخ که مصادف با جذاب‌ترین و آشفته‌ترین دوره تاریخ اسلام است پا به عرصه‌ حیات می‌گذارد و از تاریخ ۶۰۴ تا ۶۷۰ هجری قمری زندگانی پربار و پررنجی را پشت سر می‌گذارد. از هجوم اقوام تاتار و مغول و چنگیزخان از بلخ می‌گریزد و همراه خانواده‌اش از خراسان راهی عراق و حجاز می‌شود و سال‌ها در قونیه مسکن می‌گزیند، نی نزاری است که از نیستان بریده می‌شود و از جدایی‌ها شکایت می‌کند و به حکم تقدیر و امر الهی با حضرت شمس ملاقات می‌کند که او را به سیر و سلوک می‌برد و راه ورود به حریم دوست را به او می‌نمایاند. آنگاه حضرت مولانا از پیله‌ تنهایی پروانه‌ای در بند به پرواز در می‌آید و از قفس تنگی‌ها می‌رهد و به بارگاه عظمت کبریائی راه می‌یابد.»

«شمس پرنده» بار دیگر و در سال ۱۳۹۵ در فضای متفاوت ایوان عطار کاخ سعدآباد روی صحنه رفت.

صابری در آن سال و در گفت‌وگویی درباره این اثر نمایشی و پرداختن به شخصیت مولانا، یادآور شد: عرفا مانند آینه‌ای هستند که پاره‌ای از ذهن انسان‌ها را در خود جای داده‌اند. من به عنوان کارگردان و نویسنده تئاتر وظیفه دارم در معرفی مولانا، حافظ، سعدی، فردوسی و عرفای دیگر کوشا باشم. من بر پایه این حالت معنوی بود که فکر کردم «شمس پرنده‌» را به صورت نمایش اجرا کنم تا این نیروی عظیم در دسترس عموم قرار گیرد. این برخورد و عمومی‌شدن مولانا بهتر از آن است که مولانا را در خلوت و کتابخانه‌های‌مان بخوانیم، چون این برخورد با مولانا محدودتر است، اما مولانا در سطح وسیعی قابلیت انتشار دارد و برای همه مردم جهان قابل درک و ارتباط است.

صابری درباره استقبالی که طی اجراهای مختلف «شمس پرنده» شده بود، تاکید کرد: نمایش «شمس پرنده» چه در ایران و چه در خارج از کشور با واکنش مثبت روبه‌رو شد و بیش از ۵۰ هزار تماشاگر به دیدن این نمایش آمدند که رقمی کم نظیر برای تئاتر ما است. حتی در سال ۸۶ که به مناسبت سال مولانا آن را طی چند اجرای محدود در تالار وحدت اجرا کردم، عده زیادی مشتاقانه به دیدنش آمدند. همچنان هم اگر فرصتی باشد مردم به دیدنش خواهند آمد.

کارگردان «شمس پرنده» در بخش دیگری از سخنان خود گفت: من همیشه خرسند بوده‌ام از اینکه در تئاتر به معرفی و بازشناساندن افتخارات ملی‌ام کوشیده‌ام. ایران وارث سرمایه بزرگ فرهنگی است و به نظرم اجرا و ارائه این میراث بزرگ بر تمام هنرمندان واجب است، دست کم من چنین امری را بر خود واجب می‌دانم و به همین دلیل ۲۵ سال است که با چنین هدفی تئاتر کار می‌کنم. گاهی دلم از بی‌توجهی به این بزرگان در سرزمینم می‌گیرد. این بزرگان جهان‌شمول هستند. ایران سرزمین مولانا، سرزمین فردوسی، سرزمین حافظ و دیگران است. ما به عنوان مادر و گهواره این بزرگان وظیفه داریم که در شناساندن این بزرگان کوشش کنیم. افتخار ما به خاطر عقاید و تمدن‌مان است که طی قرون متمادی به ما افتخار بخشیده است.

صابری متذکر شد: اگر ما به سراغ این بزرگان نرویم، دیگران خواهند رفت. چنانچه امروز در دنیا چندین گروه هستند که در پی ساخت فیلمی درباره مولانا برآمده‌اند. چند سال است که به دنبال ساخت فیلمی درباره مولانا هستم اما چون سرمایه لازم را ندارم به دنبال یک سرمایه‌گذار فرهنگی می‌گردم.

وی تصریح کرد: بر خود وظیفه می‌دانم که از طریق ساخت یک فیلم، در سطح گسترده‌تری مولانا را به جهانیان بشناسانم. من یکی از آحاد این مملکت هستم و به اندازه خود با افتخار بر حفظ و نگهداری این داشته‌های بزرگ فرهنگی دل می‌سوزانم اما مسؤولان فرهنگی بیشتر می‌توانند در این زمینه فعال شوند چون دست‌شان بازتر است. در عین حال خیلی دوست دارم که «شمس پرنده» از طریق تلویزیون و به صورت تله‌تئاتر پخش شود چون مخاطبان بیشتری از این طریق با مولانا بهتر آشنا می‌شوند. چون هنوز هم مخاطبان عام و خاص هر جا که من را می‌بینند، از «شمس پرنده» صحبت می‌کنند و این در حالی است که چند سال از پایان اجرایش می‌گذرد. کلام آخر این که مولانا اوج تفکر بشر است، یک نوع هدیه آسمانی که به ما داده شده و باید قدرش را بدانیم.

محمد حاتمی و سیروس اسنقی از بازیگران نمایش «شمس پرنده» نیز در سال ۹۵ و پیش از اجرای نمایش در کاخ سعدآباد در نشستی رسانه‌ای به ارائه توضیحاتی درباره حضور خود در این نمایش پرداختند.

حاتمی در آن نشست با اشاره به اینکه ۱۶ سال است که نقش مولانا را بازی می‌کند، تاکید کرد: با نمایش «شمس پرنده» و نقش مولانا ارتباط خاصی دارم. این نقش جایگاه ویژه‌ای در زندگی ام دارد و همچنان برکات آن به من می‌رسد. با توجه به شخصیت مهم مولانا از ۱۶ سال پیش تاکنون در این نقش به پختگی رسیدم. باید برای این کار زمان می‌گذاشتم و به تجربه بیشتری می‌رسیدم.

وی درباره اجرای چندباره «شمس پرنده» تصریح کرد: به صحنه بردن چندباره یک نمایش در تداوم تئاتر و رشد فرهنگی موثر است. پس از مدتی از اجرای نمایش «شمس پرنده» متوجه شدیم نباید به ۳۰ اجرا اکتفا کرد چون بسیاری از مخاطبان نتوانستند نمایش را تماشا کنند.

سیروس اسنقی نیز در این نشست تاکید کرد: پس از ۱۶ سال هنوز از برکات اتفاقاتی که در طول تمرین و اجرای نمایش «شمس پرنده» برایم پیش آمد بهره می‌برم. این نمایش تجربه‌ای معنوی است و از خانم صابری تشکر می‌کنم که به من اطمینان کرد و نقش شمس را به من سپرد.

نمایش «شمس پرنده» تا سال ۱۳۹۵ در مجموع ۲۱۰ اجرا در داخل کشور و کشورهای ایتالیا و فرانسه داشت.

پری صابری در سال ۱۳۹۶ بار دیگر «شمس پرنده» را روی صحنه برد و در این اجرا اصغر همت در نقش مولانا به ایفای نقش پرداخت.

منبع: مهر