سهم خرمشهر قهرمان در سینمای مستند؛ قصه قهرمانی پایان ندارد
یکی از بزنگاه‌های مهم تاریخ معاصر کشور ما مربوط به سوم خرداد و آزادسازی خرمشهر است. اتفاقی که با زبان مستند برای نسل‌های بعد از خود مانده و باعث شده است تا غیرتمندی جوانان این سرزمین در تاریخ ثبت شود.
سوم خرداد سال ۱۳۶۱ خرمشهر که پس از ۳۵ روز مقاومت در تاریخ ۴ آبان ۱۳۵۹ توسط دشمن بعثی اشغال شده بود پس از ۵۷۵ روز به طور کامل از اشغال رژیم بعث عراق خارج شد. عملیات آزادسازی خرمشهر طی چهار مرحله با مقاومت و رزمندگی نیروهای مسلح، ارتش، سپاه، بسیج، نیروهای ژاندارمری، کمیته انقلاب اسلامی، شهربانی و جهاد سازندگی اجرا شد.فتح خرمشهر یادآور رشادت، ایثار و از خودگذشتگی‌های رزمندگانی است که با کمترین امکانات در برابر دشمنان مردانه ایستادند و اجازه ندادند خاک این سرزمین در دست بیگانه باشد.امروز که سال‌ها از فتح خرمشهر می‌گذرد؛ از روزی که خونین شهر، شهر خون و قیام آزاد شد و نیروهای متجاوزی که آمده بودند تا بمانند، مجبور به فرار شدند و خرمشهر به قیمت خون چندین هزار جوان غیرتمند این سرزمین آزاد شد، روزی که دیگر خیلی‌ها نبودند تا این آزادی را ببینند.در ادامه این مطلب به بررسی اجمالی تعدادی از مستندهایی می‌پردازیم که به موضوع دفاع مقدس و فتح خرمشهر پرداخته‌اند.
حقیقت به روایت شهید آوینی
سيدمرتضي آويني با شروع جنگ به جبهه رفت، به همراه گروهش در روزهاي محاصره خرمشهر وارد اين شهر شد و مجموعه يازده قسمتي «حقيقت» را تهيه كرد. اسامي اين مجموعه يازده گانه عبارتند از «برادررضا دشتي»، «آنان غريبانه جنگيدند و شهيد شدند»، «پاي صحبت بهروز»، «اي شهيد زمان»، «دست ها و دل ها»، «بچه هاي هويزه»، «عمليات امام مهدي»، «مادر»، «دزفول»، «اردوگاه فعال” و «فتح الفتوح».
فتح خونين و رشادت رزمندگان در عملیات فتح
«فتح خونين”(كارگروهي) در سال 1361، توسط گروه تلويزيوني سپاه تهيه شده است. اين فيلم از جريان مبارزات رزمندگان در عمليات فتح خرمشهر حكايت مي كند.
قصه‌ای متفاوت از یک بسیم‌چی
مهدي مدني در فيلم مستند «محمود نورايي، اپراتور بي سيم چي»(1360) مقاومت رزمندگان در محله كوت شيخ خرمشهر و گفت و گو با رزمندگان را تهيه و كارگرداني كرده است. همچنين در اين فيلم نورايي از كارش در جبهه، و خانواده و خاطراتش سخن مي گويد.
نبرد حق: خرمشهر، شهر خون، شهر عشق
در سال 1360 «نبرد حق: خرمشهر، شهر خون، شهر عشق»(كارگروهي) ساخته شده است.اين فيلم مي تواند براي كساني كه مي خواهند از نزديك با زندگي رزمندگان در جبهه در سالهاي آغازين جنگ آشنا شوند، مفيد باشد. فعاليت‌هاي جنگي، عبادت سربازان و پاسداران را در جبهه خرمشهر در سال 1360 نمايش مي دهد. همچنين يكي از شهداي جنگ شهيد ابوالفضل اسماعيلي پيش از شهادت در اين فيلم صحبت مي‌كند و مصاحبه‌اي نيز با خانواده اين شهيد به عمل آمده است.
پل آزادي؛ پلی برای رهایی خرمشهر
«پل آزادي»(1361) به كارگرداني مهدي مدني و فيلم برداري فرهاد صبا، ساخته شده است. با به اشغال درآمدن خرمشهر توسط نيروهاي عراقي فرماندهان شيوه‌هاي گوناگون را براي آزاد سازي آن مي انديشند. يكي از آن ها ايجاد پلي به نام پل آزادي بر روي كارون بوده است. به همين جهت فيلم «پل آزادي» نام گرفته و درصدد معرفي اين تلاش رزمندگان است.
شرحی از مصائب شهر در نامه‌اي از خرمشهر
«نامه‌اي از خرمشهر» (1362) توسط نصرالله نصر ساخته شده است.بعد از آزادسازي خرمشهر، عده‌اي از ساكنين خرمشهر براي ديدن شهر به خرمشهر مي روند، پسر بچه‌اي از اهالي خرمشهر در شهر به گردش مي پردازد و در مدرسه‌اي كه قبلاً آنجا درس خوانده است، چگونگي وضعيت شهرش را طي نامه‌اي براي برادرش كه در تهران زندگي مي‌كند، شرح مي‌دهد. اين فيلم مستند توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي تهيه شده است.
مأموریت برای زندگی
مجموعه مستند ۲۰ قسمتی «مأموریت برای زندگی» به کارگردانی عرفان نوایی و تهیه شده در مؤسسه بهداری رزمی دفاع مقدس به بازآفرینی خاطرات ۲۰ تن از امدادگران دفاع مقدس پرداخته است.
غبار جنگ و پرداختن به ماجرای سقوط خرمشهر
مستند «غبار جنگ» به کارگردانی محمد عبدی‌زاده و از تولیدات مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی درباره مقاومت 34 روزه و سقوط خرمشهر است. در این مستند از نگاه ناخدا صمدی، سرهنگ علی قمری و تیمسار امیر آرام که حضور مستمری از ابتدا تا سقوط داشتند، بهره برده شده تا به این مساله پرداخته شود که چطور مشکلات سیاسی که در آن زمان حاکم بوده باعث می‌شود تا ارتش که نیروی قدرتمند خاورمیانه بوده است، مغلوب صدام و عراق شود.
«سرگرد» و نقش شهید صیادشیرازی در فتح خرمشهر
مستند سه قسمتی «سرگرد» به تهیه‌کنندگی سید مجتبی موسوی با محوریت فرماندهی شهید سپهبد علی صیاد شیرازی است و در این مستند با نگاهی روایی و استفاده از تصاویر و فیلم‌های کمتر دیده شده آرشیوی، شش ماه از عملیات بیت‌المقدس که بعدها به نام فتح خرمشهر معروف شد و نقش فرماندهی شهید سپهبد صیاد شیرازی در این عملیاتِ پیروزمندانه بازخوانی شده است.
داستان شهری که روزی عروس خوزستان بود از زبان عبدالصاحب
مستند «فرزند خرمشهر» (مردی در شهر خون) به کارگردانی علی خسروی از تولیدات مرکز گسترش در سال 1391 است که به موضوع دفاع مقدس می‌پردازد. در این مستند عبدالصاحب عبودزاده یکی از جانبازان اهل خرمشهر به بازگویی حمله صدام می‌پردازد و آنچه دیده بر زبان می‌آورد. او ضمن گشت و گذار در شهر روحیه بالای مردم خرمشهر را به نمایش می‌گذارد و دفاع از خرمشهر را از نگاه اهالی آنجا بررسی می‌کند.خرمشهر پیش از آغاز جنگ تحمیلی یکی از قطب‌های اقتصادی مهم کشور به شمار می‌رفت و بسیاری از مردم به این شهر، لقب عروس خوزستان داده بودند؛ شهری که علاوه بر دارا بودن منظره‌های طبیعی و بکر فراوان، فعالیت‌های اقتصادی بسیاری برای ترانزیت کالا با لنج داشت و همچنین ظرفیت بالا و مناسبی برای ماهیگیران خوزستانی ایجاد می‌کرد. با آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران در سال ۱۳۵۹، آسیب‌های فراوانی به برخی از شهرها از جمله شهرهای استان خوزستان وارد شد و در این میان، خرمشهر بیشترین آسیب را از تجاوز بعثی‌ها دید؛ پس از پایان جنگ نیز بسیاری از مهاجرین خرمشهری دیگر حاضر نشدند به این شهر بازگشته و مجددا شهر را احیا کنند.
عروس خفته،خرمشهر به روایت جانبازان جنگ
در مستند «عروس خفته» به تهیه‌کنندگی حسام اسلامی و کارگردانی محمد پورفر، تحولات خرمشهر از قبل از آغاز جنگ تحمیلی تاکنون، از زبان جانبازان ساکن این شهر روایت شده است.
«تو از یاد نرفته‌ای» و ماجرای یک عکس دسته جمعی
مستند «تو از یاد نرفته‌ای» به کارگردانی مجتبی عباسی داستانی است از یک عکس رزمندگان جنگ در جبهه که در سال 59 در آبادان گرفته شده است و بعد از چندین سال دورهم جمع شده‌اند. «تو از یاد نرفته‌ای» محصول مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی است که در سال 1394 تولید شده است.
روایتی از لحظات آغاز حمله هوایی عراق در «عکاسی زیر آتش»
دیگر مستندی که می‌توان از آن نام برد؛ مستند «عکاسی زیر آتش» است که روایت عکاسان از لحظات آغاز حمله هوایی رژیم بعث عراق به خرمشهر و مقاومت مردم این شهر در 8 سال دفاع مقدس است. تهیه کنندگی این مستند را سلیم غفوری و کارگردانی آن را سعید فرجی برعهده داشته است.
منبع: مهر
