حسن انوری کدام یک از آثارش را دوست دارد؟/ آذربایجان پاره تن ایران

مراسم نکوداشت حسن انوری در ادامه سلسله مجالس ادبی و تاریخی بنیاد موقوفات محمود افشار دیروز پنجشنبه ۲۴ خرداد با حضور ژاله آموزگار، علی اشرف صادقی، محمدرضا شفیعی کدکنی، محمد شادروی منش، بهرام پروین گنابادی، حیدر قمری و… در محل بنیاد افشار برگزار شد.

در ابتدای این مراسم، بهرام پروین گنابادی که اجرای مراسم را به عهده داشت، بخش‌هایی از زندگینامه انوری را به قلم وی که به زادگاه خود در دهی نزدیک تکاب و پدربزرگ‌های پدری و مادری اشاره کرده بود، خواند. در میان سخنرانی‌ها و برنامه‌هایی که در ادامه اجرا شد نیز بخش‌های دیگری از این نوشته خوانده شد که در آن به علاقه پدر انوری به تجدد در عین علاقمندی به ادب فارسی اشاره شد، چنانچه وقتی بنا می‌شود ایرانیان نام خانوادگی برای خود برگزینند پدر او ابتدا نام فردوسی، بعد سعدی را درخواست می‌کند، اما نهایتاً نام انوری به عنوان نام خانوادگی او ثبت شده است.

آذربایجان، پاره تن ایران

سپس مصطفی محقق داماد به عنوان اولین سخنران درباره اهمیت عناصر نگهدارنده زبان سخن گفت و به این نکته اشاره کرد که: اولین عنصر استوانه و ستون زبان است، ستون زبان عربی قرآن است، اما می‌بینیم که این زبان امروزه چقدر تغییر کرده است. ستون زبان فارسی آثار سعدی و شاهنامه فردوسی و دیوان حافظ است. خوشبختی ما این است که در طول زمان این زبان تغییرات زیادی نداشته و ما می‌توانیم به راحتی زبان سعدی را بخوانیم و بفهمیم. دومین عنصر پاسداران و حافظان زبان هستند، که بدون شک دکتر حسن انوری یکی از این پاسداران است. زبان مادری او آذری است، خوشبختانه بسیاری از بزرگان زبان و ادب فارسی که در حفظ و نگهداری آن کوشیده و می‌کوشند، اهل آذربایجان هستند. شهریار، دکتر ژاله آموزگار، دکتر مرتضوی، دکتر حسن انوری و علامه طباطبایی که غزلی می‌سراید بدون یک کلمه عربی «همی گویم و گفته‌ام بارها / بود کیش من مهر دلدارها» در حالی که لهجه سخن گفتن علامه طباطبایی آذری است و عربی را به خوبی می‌داند. آذربایجان به واقع پاره تن ایران است.

زبان فارسی، عامل وحدت ملی

او در ادامه افزود: اساتید فاضل زبان فارسی با زبان عربی آشنا هستند، چرا که این دو زبان با هم آمیخته‌اند؛ و این تسلط باعث می‌شود بتوانند زبان فارسی را نیز به درستی درک کنند و درس بدهند. دکتر انوری کتاب نصاب الصبیان که در بدو ورود به دست طُلاب می‌دادند را تصحیح کرده است. زبان فارسی، عامل وحدت ملی ماست و اقوام را به هم پیوند می‌دهد.

تألیف کتب درسی، کاری مهم و بزرگ

در ادامه مراسم بخشی از فیلم گفتگو با انوری پخش شد که در آن درباره تألیف کتاب‌های درسی دوره دبستان و راهنمایی و علاقه خود به آنها صحبت کرده بود، او این کتاب‌ها را که مدتی بعد از انقلاب کنار گذاشته شد جمع آوری کرده و به صورت کتاب، تحت عنوان متن‌های خواندنی برای کودکان و نوجوانان چاپ نموده است.

شصت سال همکاری و دوستی

سخنران بعدی علی اشرف صادقی بود، که سابقه دوستی و همکاریش با انوری بیش از شصت سال است. او درباره آغاز کار خود در لغت نامه دهخدا به دعوت محمد معین سخن گفت و درباره شروع همکاری با حسن انوری گفت: او سرپرست تألیف کتب درسی بود، و با حسن انتخاب و زبان فصیح و نثر خوب این کار را به انجام رساند که کار بزرگی بود. کار بزرگ دیگر او تحقیق درباره حافظ بود، اما هیچکدام به پای فرهنگ بزرگ سخن نمی‌رسد. او با تجربه‌ای که در لغت نامه دهخدا به دست آورده بود دست به کار تألیف فرهنگ بزرگ سخن زد.

دشواری‌های فرهنگ نویسی

وی با بیان اینکه علیرغم قول مشهور یادداشت‌ها و برگه‌ها و فیش‌های نوشته شده توسط علامه دهخدا کامل نبودند اضافه کرد: این یادداشت‌ها دسته بندی شده بود و در اختیار پژوهشگران قرار گرفت و باید به منابع دیگر رجوع می‌کردند و معانی را از آنها به دست می‌آوردند. سپس دکتر معین دست به کار تألیف فرهنگ معین زد که علمی‌تر و جمع و جورتر و دقیق‌تر و قابل استفاده برای عموم بود. دکتر انوری با این اندوخته‌ها و با شیوه نامه استاندارد فرهنگ نویسی تألیف فرهنگ بزرگ سخن را آغاز کرد که کار بزرگی بود. ابتدا گمان می‌شد سه ساله تمام شود، اما نهایتاً با حمایت علی اصغر علمی در هشت سال پایان گرفت و نشر علمی آن را چاپ کرد.

نهضت واژه سازی، جانی تازه در پیکر زبان فارسی

وی در ادامه با اشاره به سخنان محقق داماد درباره زبان عربی و تغییرات آن گفت: زبان عربی زبانی قراردادی است و به سرعت تغییر می‌کند، به طوری که امروزه هشتاد درصد زبان عربی مراکشی‌ها برای عرب زبانهای عراق قابل فهم نیست. زبان فارسی اما از قرن ۴ که زمان سرایش شاهنامه است تا امروز زیاد تغییر نکرده و ما به آسانی می‌توانیم متون کهن را بفهمیم. در ابتدای قرن چهاردهم و با پدید آمدن نهضت واژه سازی برای مفاهیم علمی که از غرب وارد می‌شد، و زنده کرده واژگان کهن بر اساس قواعد زبان فارسی جان تازه ای در این زبان دمیده شد.

زمانبندی درست، رشد خردگرایی و دوری از خرافات در کتب درسی

پروین گنابادی با اشاره به زمانبندی درست در کتاب‌های درسی تألیف شده توسط دکتر حسن انوری، گفت: این زمانبندی به صورتی بود که در ماه دی دانش آموزان درس و شعر برف را می‌خواندند و با آمدن بهار بهاریه‌ها و مطالب مرتبط با نوروز را. نکته مهم دیگر کار دکتر انوری در تألیف کتاب‌های درسی اهمیت به شناخت سرزمین و خردگرایی بر اساس تغییر آموزش و تربیت به دور از خرافات است. چیزی که پس از دوره مشروطه بزرگانی مثل محمد علی فروغی و میرزا حسن رشدیه متوجه آن شده بودند. راز ماندگاری ایران تلاش‌های این بزرگان است.

در ادامه بخشی کوتاه از فیلم گفتگو با انوری درباره تألیف حرف الف در لغت نامه دهخدا و مقاله‌ای در مورد دهخدا در کتاب معنی زندگی پخش شد.

بازنشستگی، آغاز کارِ کارستان

شادروی منش سخنران بعدی بود که با این شعر از ایرج میرزا سخنان خود را آغاز کرد: گفت استاد مبر درس از یاد / یاد باد آنچه مرا گفت استاد… قدر استاد نکو دانستن / حیف استاد به من یاد نداد!

او با بیان اینکه در تمامی مراحل تحصیل افتخار شاگردی دکتر انوری را داشته و اکنون افتخار همکاری با ایشان را، ادامه داد: از فضائل دکتر انوری خوش بینی و مثبت نگری است. در دهه شصت ایشان به دلایلی ترجیح داد بازنشسته بشود. باز نشستگی برای بسیاری افراد پایان کار است، اما برای او کار کارستانش از این زمان تازه آغاز شد. وی که عهده دار حرف ب در فرهنگ بزرگ سخن بود، از نظم آموزشی و تلاش‌های دکتر انوری در تربیت دانشجو و پیش بردن آنها مواردی را مثال زد و برای او عمری جاودانه با جاودان ماندن آثارش آرزو کرد.

ویژگی‌های معلمی و استادی

سپس حیدر قمری که همکار انوری و مدرس دانشگاه است سخنرانی خود را با برشمردن ویژگی‌های معلمی انوری مانند شخصیت والای انسانی، نگاه احترام آمیز به شاگرد، نجابت، تعادل و وظیفه شناسی در طول تدریس در دانشگاه آغاز کرد، و سه سرفصل را که وی در شیوه تدریسش رعایت کرده و اکنون در شیوه آموزش امروز به آن اهمیت داده می‌شود مطرح کرد: معلم رهبر آموزشی است، پیش خوانی مطالب در هر جلسه بخشی از آموزش است و آزمون و ارزشیابی در خدمت روند آموزشی است. وی در ادامه افزود: او همواره با مطالعه به کلاس می‌آمد و بسیار منظم و منضبط بود. نظرات دانشجویان را می‌خواند و به آنها اهمیت می‌داد، به دنبال دستیابی به اهداف آموزشی بود و در کار تدریس خلاقیت و نوآوری داشت. اینها ویژگی‌های یک معلم خوب است.

قرائت پیام و قدردانی

در ادامه و پس از اجرای برنامه موسیقی زنده، خانم مقدسی پیام هیأت مدیره انجمن صنفی ویراستاران را قرائت کرد و پس از نمایش نماهنگی از تصاویر سال‌های فعالیت و شعرخوانی او، اکرم سلطانی درباره سنت گرامیداشت و بزرگداشت همکاران دخیل در لغت نامه دهخدا صحبت کرد و از حمایت‌ها و پشتیبانی انوری در روند کار سال‌های طولانی و تغییرات جدید قدردانی کرد.

کتابی نوشته شده با عشق

در پایان مراسم حسن انوری به آرامی و با کمی دشواری روی سن آمد و پس از قرار گرفتن پشت تریبون، با لهجه آذری ضمن تشکر از حضار گفت: از میان کتاب‌هایم آن کتاب متن‌های خواندنی برای کودکان و نوجوانان را بیشتر دوست دارم، چرا که باقی کتاب‌ها را با عشق و عقل نوشتم و این کتاب را با عشق خالص.

سرگذشت معلمی برای کودکان ناشنوا

این استاد ادبیات فارسی، در ادامه به نقل خاطرات آغاز تألیف کتاب‌های درسی در سال ۱۳۴۳ پرداخت و با بیان اهمیت و سنگینی این وظیفه گفت: بنا بود بچه‌ها با کتاب‌هایی بزرگ شوند که من می‌نویسم، برای همین دو نکته‌ای را که برایم مهم بود را میگویم. یکی اینکه می‌خواستم در کتاب درسی از یک ایرانی که برای پرورش کودکان تلاش زیادی کرده نام برده شود. برای همین موضوع و با توجه به تلاش جبار باغچه‌بان که یک معلم ساده بود، اما برای آموزش به کودکان کر و لال زبان خاص و مدرسه ناشنوایان را ابداع کرد، تصمیم گرفتم سرگذشت او را بنویسم. مطلع شدم که دخترش ثمینه باغچه‌بان در تهران زندگی می‌کند، از او وقت گرفتم و خواهش کردم سرگذشت پدرش را برای من تعریف کند. بعد از زبان خود باغچه‌بان این سرگذشت را به صورت یک درس در کتاب فارسی اضافه کردم.

درسی درباره فداکاری برای انسان‌ها

انوری در ادامه افزود: دومین نکته هم این بود که خواستم شرح حال کسی که برای انسان‌ها فداکاری زیادی کرده است را بنویسم، و به سراغ آلبرت شوایتزر رفتم که یک دانشجوی فلسفه و فرزند خانواده‌ای ثروتمند در فرانسه بود. او پس از پایان تحصیلاتش در فلسفه تصمیم می‌گیرد کاری بکند که به بشریت خدمت کرده باشد، برای همین دوباره به دانشگاه رفته و پزشکی می‌خواند و به جنگل‌های آفریقا و میان مردمی بدوی و بسیار بیمار و محروم می‌رود و عمر خود را صرف درمان و آموزش و بهبود شرایط آنها می‌کند. کم کم پزشکان دیگری به یاری او آمدند و آنجا بیمارستانی ساخته شد. کارهای او نه فقط برای انسان‌ها، بلکه برای زندگی جانوران نیز مؤثر بود؛ به طوری که وقتی خبر برنده شدن جایزه نوبل را به او دادند، در آغل مشغول بستن زخم یک آهو بود. من سرنوشت او و تلاش‌هایش را در کتاب درسی نوشتم.

این مراسم با اهدای هدیه‌ای از انجمن شاعران خود آموخته و سپاس از حاضرین پایان یافت.