ماجرای نمایش 3 هزار عکس نادیده دوران قاجار چه بود؟
مدیر مجموعه میرث جهانی کاخ گلستان در تشریح اهمیت سه هزار عکس منتشر شده از دوران قاجار معتقد است که «از آنجا که پس از حدود یک سال و اندی از ابداع صنعت عکاسی در جهان، این صنعت به ایران وارد شده است، این عکس‌ها از نظر قدمت و تکنیک‌های نخستین عکاسی قابل توجه و بررسی خواهند بود.»
ماجرا از یک پیوند مجازی در فضای اینترنت شروع شد؛ حدود 3200 عکس قاجاری از آلبوم‌های سایه کاخ گلستان. آلبوم‌های سایه در واقع آلبوم‌های اسکن‌شده از روی نسخه اصل هستند که به‌منظور خدمات‌دهی به پژوهشگران و دانشگاهیان تهیه شده‌اند. این عکس‌ها، گفته‌ها و ناگفته‌ها بسیاری را با خود به همراه داشت و محتواهای متعددی از آنها روی بستر اینترنت قرار گرفت. در این میان البته خطر تحلیل اشتباه هم محتمل است، چون بدون اطلاع از حال و هوای دوران قاجار و استخدام کوتوله‌ها در دربار، چنین گمان شده که کوتاهی قد افراد در دوران قاجار یک بیماری رایج بوده است.به هر روی، دستیابی بدون دردسر به 3200 عکس تاریخی از یکی ـ دو قرن گذشته، موضوع مهمی است. و البته مهم‌تر هم می‌شود وقتی که بدانیم کاخ گلستان رسماً اعلام کرده که قرار است آلبوم‌های عکس بیشتری از عکسخانه کاخ گلستان در راستای خدمت‌رسانی به پژوهشگران، مورخان و عموم علاقه‌مندان به میراث فرهنگی کشور، آن هم با کیفیت بالاتر منتشر شود. آرشیو عکس‌هایی که به گفته آفرین امامی، مدیر مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان تعداد آنها بیش از 60 هزار قطعه است و در فاز نخست حدود 4000 تصویر اسکن‌شده با کیفیت مطلوب در دسترس عموم قرار خواهد گرفت.به اعتقاد برخی کارشناسان، در موزه‌داری جدید اعتبار موزه با داشته‌های ندیده آن نیست، بلکه به دیده‌هایی است که بیشتر مورد پژوهش قرار گرفته‌اند و اعتبار افزوده بیشتری به دست آورده‌اند. انتشار عکس‌های کاخ گلستان را هم می‌توان کسب ارزش افزوده و اعتبار بالاتر برای این مجموعه ثبت‌شده جهانی دانست. ضمن اینکه شعار امسال شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) «موزه‌ها برای آموزش و پژوهش» است.
از سوی مدیران کاخ گلستان انتشار این مجموعه عکس در راستای خدمت‌رسانی بهتر به جامعه دانشگاهی و پژوهشی و در راستای شعار امسال ایکوم که «موزه‌ها برای آموزش و پژوهش» عنوان شده است، اتفاقی که باعث شد تا مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان تصمیم به انتشار عمومی «آلبوم‌های سایه» گرفت. با این وجود، انتشار شتابزده و غیرنهایی بخشی از این آرشیو عظیم با انتقاداتی از سوی پژوهشگران و کارشناسان همراه بود.
دومین مجموعه عظیم، مهم و قدیمی تصاویر تاریخی جهان
مشروح گفت‌وگوی فارس با آفرین امامی را در ادامه می‌خوانیم:– اهمیت آرشیو عکس‌های کاخ گلستان در چیست؟این مجموعه یکی از کهن‌ترین مجموعه‌های تصاویر تاریخی جهان است که با توجه به پژوهش‌های صورت‌گرفته در دهه‌های گذشته، پس از مجموعه تصاویر تاریخی قصر ویندزور در انگلستان، دومین مجموعه عظیم و مهم و قدیمی تصاویر تاریخی جهان به شمار می‌آید. از آنجا که پس از حدود یک سال و اندی از ابداع صنعت عکاسی در جهان، این صنعت به ایران وارد شده است، این عکس‌ها از نظر قدمت و تکنیک‌های نخستین عکاسی قابل توجه و بررسی خواهند بود. به جز این، چون بخشی از این تصاویر توسط ناصرالدین شاه قاجار گرفته یا توصیف شده است، بر اهمیت این مجموعه خواهد افزود.در این مجموعه علاوه بر عکس نگاتیوهای پایه شیشه‌ای و تصاویر تاریخی، مجموعه‌ای از فیلم‌های 35 میلیمتری قدیمی که سرآغاز تاریخ سینمای ایران و خاورمیانه به شمار می‌آید، نگهداری می‌شود و این مجموعه را منحصر بفرد کرده است.
تصاویری بیانگر زندگی ایران و ایرانی در عصر گذشته
– آیا تاکنون پژوهش‌هایی روی عکس‌های قاجاری آرشیو کاخ گلستان انجام گرفته است؟ چه نکات اجتماعی و فرهنگی از آنها استنباط می‌شود؟ این پژوهش‌ها قابل دسترس است؟استفاده مداوم پژوهشگران، هنرمندان، فیلم‌سازان و اصحاب هنر و فرهنگ از این مجموعه در سال‌های گذشته ثمرات فراوانی درحوزه‌های مختلف فرهنگی کشور داشته و همچنین یکی از دستاورد های این مجموعه ساخت سریال‌های تاریخی و فیلم‌های سینمایی از دهه 1360 به این سو است که با استفاده از این تصاویر و مجموعه‌ها صورت پذیرفته و هنوز ادامه دارد. کتابهایی همچون گنج پیدا، تکیه دولت، عکس‌های تعزیه در ایران در دوره قاجار، تصاویر قومس، تصاویر قم، مجموعه تصاویر مازندران در آلبوم‌خانه سلطنتی، ناصرالدین شاه عکاس، تهرانی که بود و تهرانی که هست، آلبوم‌خانه کاخ گلستان، سیمای تهران در دو مجلد و ده‌ها عنوان پژوهشی دیگر که در دهه‌های اخیر چاپ شده و در حوزه بصری نیز با بررسی‌های مداوم و همیشگی فیلم‌سازان و هنرمندان از تصاویرآلبوم‌خانه محصولات هنری فاخری ایجاد گردیده است.از آنجا که، موضوعات متنوع پژوهشی و فرهنگی در این تصاویر حاوی داد‌ه‌های مهمی درباره معماری، شهرسازی، مردم‌شناسی، رجال‌شناسی، طبیعت‌گردی و جغرافیای سیاسی و اجتماعی ایران عصر قاجار هستند، از این حیث از اهمیت بسیار بالایی برای انجام پروژه‌های پژوهشی برخورداراند. این تصاویر بیانگر زندگی ایران و ایرانی در عصر گذشته و سده‌های پیشین است و از آنجا که در دوران ورود این صنعت به ایران، رفته رفته مدرنیته نیز به زندگی ایرانی وارد شده، پس می‌توان نتیجه گرفت که این تصاویر و عکس‌های تاریخی به خوبی نمایشگر آغاز مدرنیته و تغییرات سیاسی و اجتماعی در قرن نوزدهم و بیستم این منطقه و جهان پیرامونی هستند.
در این عکس‌ها روابط بین‌المللی و ارتباطات اجتماعی خارجی با دنیای ایرانی به خوبی قابل مشاهده است.مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان که همواره در کارهای پژوهشی پیش‌قدم بوده و کارنامه آن به‌خصوص در سال‌های اخیر نمایانگر اهتمام به امر پژوهش و فرهنگ و احترام به حقوق پژوهشگران بوده است، در امر تسهیل برای پژوهش به مانند گذشته پیش‌قدم خواهد بود.
وجود 61 هزار سند تصویری و نگاتیوهای پایه شیشه‌ای در مجموعه آلبوم‌خانه
– تعداد عکس‌های آرشیو کاخ گلستان چه تعداد است؟ چه تعداد ازآنها قرار است در آینده منتشر شود و در دسترس عموم قرار گیرد؟درمجموعه آلبوم‌خانه، قریب به 61 هزار سند تصویری و نگاتیوهای پایه شیشه‌ای شامل عکس‌های تاریخی که با تکنیک‌های متفاوت عکاسی، لیتوگرافی‌های متعدد، فیلم‌های سی و پنج میلیمتری سینمایی(آپاراتی) تهیه شده‌اند و انواع دوربین و لوازم عکاسی و قریب به 1200 عدد آلبوم وجود دارد.با توجه به سیاستگذاری وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و به تبع آن معاونت میراث فرهنگی و همچنین به محض ایجاد بسترهای مناسب، در فاز نخست حدود 4000 تصویر اسکن‌شده با کیفیت، مطابق با دستورالعمل عکاسی و تصویربرداری آثار و اشیاء تاریخی (تحت نظارت علمی و فنی اداره کل موزه‌ها) مورد استفاده و دسترس عموم قرار خواهد گرفت. بی شک این تصاویر به پیوست اطلاعات پژوهشی و خود یک مرجع اطلاعاتی برای کلیه پژوهشگران و علاقه مندان خواهد بود. در سال‌های گذشته نیز بیش از نیمی از نفایس و نسخ خطی کتابخانه کاخ گلستان اسکن شده و به محض بسترسازی مناسب با نظارت اداره کل موزه‌ها از طریق سایت مجموعه مورد دسترسی و استفاده قرار خواهد گرفت.
دیجیتال‌سازی و فهرستنویسی مجموعه اسناد کاخ گلستان
– آیا عکس‌های آلبوم سایه با کیفیت بهتر اسکن می‌شوند یا فرآیند اسکن آثار، تمام شده و صرفاً دسته بندی باقی مانده است؟آلبوم‌های مشهور به «سایه» موجود در کاخ گلستان در واقع اسکن نسخه چاپ شده حاصل از عکاسی صورت گرفته دهه‌های قبل با دوربین‌های عکاسی با فیلم‌های 135 میلی متری است.همچنین در حال حاضر دیجیتال‌سازی و فهرستنویسی مجموعه اسناد کاخ گلستان، در اولویت و دستور کار قرار گرفته و در دست اقدام است. در مرحله نخست این فاز 70 هزار سند دیجیتال‌سازی می‌شود. همچنین دسترسی به این اسناد پس از فهرستنویسی به صورت طبقه بندی و با رعایت ضوابط و مقررات و به همراه اطلاعات پژوهشی و پس از بسترسازی مناسب در اختیار پژوهشگران قرار خواهد گرفت.ناگفته نماند نسخه دیجیتال با کیفیت 22 هزار برگ سند تاریخی با کیفیت بالا در سال گذشته تهیه شده است که فهرستنویسی آن از برنامه‌های امسال مجموعه است و پس از طبقه‌بندی با رعایت ضوابط و مقررات در دسترس علاقه‌مندان و پژوهشگران قرار خواهد گرفت، که می‌تواند گام بزرگی در دسترسی به اسناد تاریخی باشد.در هرحال درهای مجموعه جهانی کاخ گلستان به روی پژوهشگران باز است، اگرچه تاکنون دسترسی دیجیتال قابل قبولی به پژوهشگران داده شده اما سرویس‌دهی به پژوهشگران به‌طور مداوم و مستمر در حال انجام و ارتقاء است.
منبع: فارس
