دمشق چگونه نجات یافت؟

فرهنگ مقاومت و مبارزه با تجاوزات و اشغالگری‌های استکبار جهانی در منطقه غرب آسیا، با پیروزی انقلاب اسلامی و به‌ویژه با بنیان‌گذاری حزب‌الله لبنان در منطقه‌ای که خط مقدم مبارزه با صهیونیسم بین‌الملل بود، شکل گرفت.

باگذشت سه دهه از شکل‌گیری این جریان مقاومت اسلامی، از اوایل دهه ۹۰ شمسی، کشور سوریه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کشورهای های محور مقاومت مورد تاخت‌وتاز گروه‌های تکفیری و تروریستی همچون داعش که توسط قدرت‌های غربی و متحدین منطقه‌ای آن‌ها حمایت می‌شدند، قرار گرفت.

در واقع هدف اصلی محور شرارت غربی به سرکردگی آمریکا، تضعیف محور مقاومت اسلامی با تجزیه سوریه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اقدامات در راستای رسیدن به این هدف شوم بود.

در این بین جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان رهبر محور مقاومت اسلامی منطقه، با تشخیص این نیت شوم دشمن، با ورود به این فتنه در سوریه و مقابله با آن، سعی در خنثی‌سازی این توطئه دشمن کرد.

به مناسبت بزرگداشت «روز مقاومت اسلامی» به برخی از اقدامات و ابتکارات ایران و فرماندهان دلاور آن همچون حاج قاسم سلیمانی، حاج حسین همدانی و مبارزات آن‌ها علیه تکفیری‌ها و سلفی‌ها که منجر به جلوگیری از سقوط دمشق شد اشاره می‌شود:

نگاه جمهوری اسلامی ایران به بحران سوریه، برخاسته از این واقعیت بود که جبهه ضد سوری با بهره‌برداری از موج موسوم به بهار عربی، با برافروختن یک جنگ تمام‌عیار، درصدد براندازی نظام این کشور و جایگزین کردن نظامی است که همسو با سیاست‌های غرب و از همه مهم‌تر، خارج از جریان مقاومت باشد. به همین دلیل، ایران بر اساس تصمیماتی که در سطوح عالی کشور گرفته شد، با حضور سپاه پاسداران و محوریت نیروی قدس، وارد این معرکه شد تا از بشار اسد دفاع کرده و با جبهه گسترده تروریسم مبارزه کند.

تشکیل قرارگاه هماهنگی حضرت زینب (س)

نخستین اقدام ایران پس از حضور میدانی در غوطه شرقی، تشکیل قرارگاه بود. قرارگاهی که به‌عنوان ستاد فرماندهی، وظیفه هماهنگی و هدایت امور رزمی و اطلاعاتی و عملیاتی در منطقه را با حضور نیروهای مختلف داشت. به همین منظور، در اردیبهشت ۱۳۹۲، قرارگاه حضرت زینب (س) در جنوب دمشق شکل گرفت که در ابتدا فرماندهی آن به عهده حاج حیدر و بعدها سردار رحیم نوعی اقدم (ابو حسین) بود.

در مرحله بعد، کار شناسایی و جمع‌آوری اطلاعات از وضعیت منطقه و آرایش نیروهای مسلح آغاز شد و هم‌زمان، کار سازمان‌دهی نیروها، اعم از بومی و خارجی، شکل گرفت.

بسیج نیروهای مردمی در قالب طرح دفاع ملی

نیروهای بومی شامل ارتش سوریه بود که هرگونه عملیات میدانی با هماهنگی کل ارتش و لشکرهای مستقر در منطقه انجام می‌گرفت. تشکیل نیروهای مردمی موسوم به دفاع ملی (قوات الدفاع الوطنی) نیز از دیگر اقداماتی بود که به همت شهید حسین همدانی؛ فرمانده وقت سپاه در سوریه، از طریق بسیج و سامان‌دهی و آموزش نیروهای داوطلب سوری انجام شد.

طبق گفته سردار جعفری، فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، بیش از ۵۰ هزار نفر از مردم سوریه در استان‌های مختلف، در قالب نیروهای دفاع ملی یا همان نیروهای بسیجی سوریه سامان‌دهی شدند که در کنار ارتش، در مقابل هجمه‌های ناجوانمردانه کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه ای ایستادند.

ساماندهی نیروهای خارجی مقاومت

در بخش نیروهای خارجی، مهم‌ترین نیروهای شرکت‌کننده در عملیات‌های اطراف دمشق، شامل حزب‌الله، فاطمیون افغانی، حیدریون عراقی و زینبیون پاکستانی بودند که نیروی قدس آن‌ها را سامان‌دهی می‌کرد. این نیروها نقش بسزایی در عملیات‌های مختلف داشتند و در راه دفاع از حرم، شهدای بسیاری تقدیم کردند.

علاوه بر اقدامات مستشاری و پشتیبانی و نظامی، جمهوری اسلامی ایران در مقابله با عملیات‌های روانی دشمن در سوریه، فعالیت‌های چشمگیری انجام داد؛ به‌ویژه در سالهای اولیه بحران که هجمه تبلیغاتی رسانه‌های دشمن به اوج رسیده و نظام بارها مرز سقوط پیش رفته بود.

مهم‌ترین دستاورد ایران و به‌ویژه شخص سردار شهید حاج قاسم سلیمانی در این عرصه دشوار، روحیه دادن به سوری‌ها و به‌خصوص مسئولان نظام بود؛ به‌گونه‌ای که آنان اعتمادبه‌نفس خود را بازیافتند و موفق شدند در برابر موج توفنده نظامی روانی دشمن ایستادگی کنند.

طراحی عملیات‌های آزادسازی با اولویت غوطه شرقی

و بالاخره در مرحله پایانی، عملیات‌های هوشمندانه‌ای برای آزادسازی و تأمین امنیت منطقه طراحی و اجرا شد که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها خواهیم پرداخت.

به این منظور، مناطق مختلف درگیری تقسیم‌بندی شد و به‌طور طبیعی اطراف دمشق و به‌ویژه غوطه شرقی که مناطق عمده آن به تصرف گروه‌های تروریستی، ازجمله جیش الاسلام و جبهه النصره درآمده بود، اولویت خاصی داشت.

دلیل این اولویت، نزدیکی غوطه شرقی به دمشق و آسیب‌پذیری پایتخت بود. همچنین، خطوط مواصلاتی، به‌ویژه بزرگراه فرودگاه دمشق در این منطقه قرار داشت و با وجود تروریست‌ها ناامن شده بود. این امر برای ایران که آسان‌ترین و سریع‌ترین راه ارتباطی با سوریه را در فرودگاه و پروازهای هوایی می‌دانست، اهمیت راهبردی داشت.

بر این اساس، از همان ابتدا پاک‌سازی و بازگرداندن امنیت به بزرگراه فرودگاه دمشق در دستور کار ایران قرار گرفت و با همکاری ارتش این کشور، عملیات‌هایی از اواخر سال ۱۳۹۱، یعنی چند ماه پس از وقوع بحران آغاز شد.

نفوذ تروریست‌ها، عمدتاً از منطقه عدرا بود که ارتش سوریه با کمک سپاه و حزب‌الله، با نصب دوربین‌های حرارتی، تردد آن‌ها را کنترل و با نصب کمین تله‌های انفجاری، ضربات سختی به آنان وارد کرد.

یگان‌های عمل‌کننده شامل گارد ریاست جمهوری و لشکر ۴ و یگان‌هایی از نیروی هوایی ارتش سوریه، به‌اضافه نیروهای مقاومت مانند حزب‌الله و فاطمیون و حیدریون می‌شد.

عملیات‌های آزادسازی اطراف فرودگاه و مناطق غوطه شرقی در سال ۱۳۹۳ ادامه یافت و در فروردین ۱۳۹۳، عملیات غوطه از راه‌آهن تا شبعا کلید خورد و مناطقی از جمله صیقریه، میدعا، نشابیه، فرودگاه نظامی مرج السلطان، نوله، دیر العصافیر، حرستا و شبعا آزاد شد؛ و بالاخره در آخرین مرحله، ملیحه به‌عنوان آخرین دژ تروریست‌ها در نزدیکی جاده فرودگاه و سه‌راهی زینبیه آزاد شد.

بستن عقبه دشمن با نگاه استراتژیک حاج قاسم

نکته دیگری که از نگاه تیز نیروی قدس و فرمانده هوشمند آن، سردار شهید قاسم سلیمانی، دور نماند، عقبه گسترده‌ای بود که از طرف شرق و جنوب در اختیار تروریست‌ها قرار داشت و از طریق عراق و اردن، به تردد نیرو و جابه‌جایی تسلیحات و مهمات اقدام می‌کردند. بستن این عقبه، یک طرح راهبردی و کلیدی برای تضعیف و در محاصره قرار دادن گروه‌های مسلح محسوب می‌شد که طی عملیات‌های ابتدایی در مناطقی مانند عتیبه در شرق دمشق، با موفقیت انجام شد.

ضرورت دفاع از حرم حضرت زینب (س)

موضوع دیگری که در نگاه راهبردی جمهوری اسلامی ایران به اطراف دمشق و غوطه شرقی و غربی برجستگی خاصی داشت، وجود حرم حضرت زینب (س) در جنوب دمشق بود که از ابتدای بحران در معرض حمله و تهدید گروه‌های تروریستی قرار گرفت.

این حرم، چندین بار موردحمله خمپاره‌ای و انتحاری قرار گرفت که به دنبال آن، بخشی از قسمت‌های حرم آسیب دید. یکی از حملات در ۲۸ تیر ۱۳۹۲ روی داد که در جریان آن، انس الرومانی، مسئول امور اداری حرم به شهادت رسید و عده‌ای دیگر زخمی شدند.

به‌این‌ترتیب، حفظ و دفاع از حرم زینبیه، به‌منزله نماد و مزار مقدس شیعیان، از دیگر دلایلی بود که در نگاه راهبردی جمهوری اسلامی ایران، حضور و حمایت از نظام سوریه به‌خصوص در اطراف دمشق را تبدیل به یک ضرورت کرده بود. از همین‌جا بود که عنوان مدافعان حرم وارد ادبیات مقاومت شد.

خنثی‌سازی طرح سقوط دمشق توسط آمریکایی‌ها و اسرائیلی‌ها

سردار فلاح زاده؛ معاون هماهنگ‌کننده نیروی قدس سپاه پاسداران که در سوریه در کسوت فرماندهی میدان عمل می‌کرد، در خاطرات خود گفته است:

وقتی دشمن از مرکز، یعنی سقوط دمشق ناامید شد، به سمت جنوب رفت. آمریکایی‌ها با کمک اسرائیلی‌ها طراحی کرده بودند که عملیاتی به شکل H انجام دهند که از دو طرف، حرکت و شهرها را یکی‌یکی تصرف کنند و تا دمشق پیش بروند و با نیروهای النصره و حامیان تروریستی این گروه در غوطه شرقی و غربی الحاق کنند و دمشق را به سقوط بکشانند.

حزب‌الله و قرارگاه حضرت زینب (س) در جنوب، به کمک ارتش رفته بودند و برای دفاع و جلوگیری از سقوط بیشتر شهرها در استان‌های درعا و قنیطره و سویدا مشغول بودند ولی کافی نبود. باید به گروههای تروریستی هجوم می‌شد و آن‌ها را وادار به عقب‌نشینی می‌کردند.

بنابراین، با حاج قاسم قبل از عملیات، در زمستان ۱۳۹۳ و چند نفر از فرماندهان حزب‌الله و بچه‌های خودمان به جنوب رفتیم و به‌جایی رسیدیم که دو طرف ارتفاعاتی بود.

حاج قاسم گفت: این ارتفاعات را می‌بینید؟ ارتفاعات این سمت مثل ارتفاعات رقابیه می‌ماند و ارتفاعات آن‌طرف مثل ارتفاعات علی گره زد (مربوط به عملیات فتح المبین). حاجی گفت: اگر این‌ها از این ارتفاعات جنوبی به آن ارتفاعات برسند، دمشق سقوط می‌کند! باید این ارتفاعات را بگیریم و دشمن را پس بزنیم. حاجی طرح‌ریزی‌ای کرد که طی دو عملیات آفندی و هجومی، دشمن عقب رانده و برای همیشه متوقف شد.

منبع:

شهیدی، فرزان، غوطه شرقی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، تهران ۱۴۰۲، صص ۱۲۷، ۱۲۸، ۱۲۹، ۱۳۷، ۱۳۹، ۱۴۰

منبع: ایسنا