حامد کاظم‌زاده خوئی، مدیر مسئول ماهنامه ندای قلم یادداشتی با عنوان “کتاب و رسانه؛ دو همسفر در مسیر تاریخ” نوشته و آن را برای انتشار در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده است.

مشروح متن این یادداشت را در ادامه می‌خوانید:

کتاب، یکی از نخستین ابزارهای انتقال دانش و فرهنگ، همیشه جایگاه ویژه‌ای در تاریخ داشته است. رسانه‌ها در مسیر توسعه و تحول خود، بارها به کتاب به عنوان منبع اصلی اطلاعات و دانش نگاه کرده‌اند. رابطه میان کتاب و رسانه، رابطه‌ای دوسویه است که در طول تاریخ دچار تغییرات و تحولات بسیاری شده است. این یادداشت به شکلی روایی و تاریخی به بررسی این رابطه می‌پردازد و نشان می‌دهد چگونه کتاب و رسانه همگام شده‌اند تا فرهنگ و اطلاعات به جامعه منتقل شود.

کتاب؛ آغازگر جریان دانش

در جهان باستان، کتاب‌ها مهم‌ترین ابزار انتقال دانش، باورها و فرهنگ‌ها بودند. از الواح سفالی و پاپیروس‌های مصر تا دست‌نوشته‌های قرون وسطایی، کتاب‌ها نقش مهمی در شکل‌دهی به افکار و تمدن‌های مختلف داشتند. در آن زمان، رسانه‌های دیگر هنوز وجود نداشتند و کتاب، به عنوان تنها ابزار مستند انتقال دانش، شناخته می‌شد.

با اختراع چاپ توسط گوتنبرگ در قرن پانزدهم، جهان شاهد تحولی بی‌نظیر در حوزه نشر و اطلاعات شد. این اختراع انتشار کتاب‌ها را در مقیاسی وسیع ممکن ساخت و راه را برای ظهور رسانه‌های نوین هموار کرد. کتاب‌ها دیگر تنها در دسترس طبقات خاصی نبودند و مردم عادی نیز می‌توانستند از دانش و اطلاعات بهره‌مند شوند.

رسانه‌های نوین و تکامل کتاب

در قرن بیستم، با ظهور رسانه‌های جدیدی چون رادیو، تلویزیون و پس از آن اینترنت، کتاب همچنان جایگاه خود را حفظ کرد. این رسانه‌ها در ابتدا تهدیدی برای کتاب به نظر می‌رسیدند، اما در واقع رابطه‌ای تکاملی میان آن‌ها شکل گرفت. برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی از محتواهای کتاب‌ها استفاده کردند و بسیاری از کتاب‌های مشهور به فیلم‌ها و برنامه‌های تلویزیونی موفقی تبدیل شدند؛ مانند سری فیلم‌های «هری پاتر» و «ارباب حلقه‌ها» که برگرفته از کتاب‌های پرفروش بودند.

رسانه‌های جدید همچنین نقش مهمی در معرفی کتاب‌های جدید و نویسندگان ایفا کردند. کتاب‌ها، علاوه بر آنکه به عنوان منابع عمیق و معتبر برای روزنامه‌نگاران و محققان مورد استفاده قرار می‌گرفتند، از طریق رسانه‌های نوین به مخاطبان بیشتری معرفی می‌شدند.

کتاب‌های دیجیتال؛ پلی میان دو جهان

پیشرفت فناوری و گسترش اینترنت، کتاب‌ها را به شکلی جدید به رسانه‌ها پیوند داد. با ظهور کتاب‌های الکترونیکی و کتاب‌خوان‌های دیجیتال، دسترسی به کتاب‌ها آسان‌تر شد و کتاب‌ها به شکل‌های جدیدتری در رسانه‌ها نمود پیدا کردند. بسیاری از کتاب‌ها به محتوای صوتی یا پادکست‌ها تبدیل شدند که در رسانه‌های دیجیتال منتشر می‌شوند.

این تحول نه تنها دسترسی به کتاب‌ها را گسترده‌تر کرد، بلکه زمینه تعامل بیشتری میان کتاب و رسانه فراهم ساخت. رسانه‌ها همچنان از محتوای کتاب‌ها بهره می‌برند و محتوای کتاب‌ها به شیوه‌های متنوع‌تری در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرد.

کتاب و رسانه در جهان امروز

امروزه، کتاب و رسانه بیش از هر زمان دیگری در تعامل با یکدیگر قرار دارند. رسانه‌ها همچنان به کتاب به عنوان منبع اصلی اطلاعات نگاه می‌کنند و از محتوای آن‌ها برای تولید برنامه‌ها و محتواهای متنوع استفاده می‌کنند. از سوی دیگر، کتاب‌ها نیز از قدرت رسانه‌ها برای معرفی و ترویج خود بهره‌مند می‌شوند.

نمونه‌ای از این تعامل موفق را می‌توان در رشد کتاب‌های صوتی و الکترونیکی مشاهده کرد که با کمک رسانه‌های دیجیتال به محبوبیت گسترده‌ای رسیده‌اند. این تعامل دوسویه نشان می‌دهد که کتاب و رسانه، هر یک نقش کلیدی در تکمیل دیگری دارند.

نتیجه‌گیری و آینده ارتباط کتاب و رسانه

در طول تاریخ، کتاب و رسانه همواره همگام با یکدیگر حرکت کرده‌اند. کتاب به عنوان منبع اولیه دانش و فرهنگ، و رسانه‌ها به عنوان ابزارهای نوین انتقال اطلاعات، در شکل‌دهی به افکار عمومی نقش داشته‌اند. در آینده، با پیشرفت‌های بیشتری که در فناوری‌های ارتباطی رخ می‌دهد، این تعامل می‌تواند به شیوه‌های جدیدتری ادامه یابد. هوش مصنوعی و فناوری‌های نوین ممکن است ابزارهای جدیدی برای خواندن و انتشار کتاب‌ها فراهم کنند که به نوبه خود تأثیرات عمیقی بر رابطه میان کتاب و رسانه خواهند داشت.

این تعامل دوسویه نه تنها به حفظ و تقویت هر دو ابزار فرهنگی کمک می‌کند، بلکه راه‌های نوینی برای ارتقای دانش و آگاهی جامعه در پیش خواهد گرفت. باید تلاش کنیم تا با استفاده از این ابزارها، دانش و فرهنگ به بهترین شکل ممکن به جامعه منتقل شود.