«مرد ابدی» حق مجاهدت شهید طهرانی‌مقدم و شهدای موشکی را ادا کرد
گلعلی بابایی مستند‌نویس می‌گوید: مجموعه «مرد ابدی» حق مطلب را در مجاهدت شهید طهرانی‌مقدم و شهدای موشکی ادا کرد، این اثر نه یک کتاب بلکه دایرة‌المعارف موشکی سپاه است.
سیزده سال پیش در 21 آبان ماه سال 1390 ساعت بیست و چند دقیقه از یک بعدازظهر می‌گذشت که تهران و حومه تهران با صدای مهیبی لرزید.
لرزش انفجار در بیشتر شهرهای استان‌های تهران و البرز مانند تهران، شهریار، شهرقدس، نسیم‌شهر کرج، پرندک، اشتهارد، ملارد، ماهدشت و بخش‌هایی از ساوه در استان مرکزی احساس شد. برخی گفتند زلزله بود، برخی گمان کردند پمپ‌بنزین منفجر شده است، عده‌ای دیگر از نشت گاز لوله‌های ساختمان‌های تازه‌ساز سخن می‌گفتند و… و هرکسی با حال پریشان علت این لرزش و صدا را جویا می‌شد.
مرکز صدا متعلق به انفجاری در حوالی کرج و ملارد بود، اما چگونه صدای این انفجار مهیب در شرقی‌ترین نقاط تهران هم شنیده شد؟ شدت انفجار به‌حدی بود که صدای مهیب و لرزش آن شیشه برخی ساختمان‌های شهریار و شهر قدس از جمله ساختمان دانشگاه شهر قدس را فرو ریخت و دود غلیظی تا 10کیلومتری محل حادثه پخش شده بود، طولی نکشید که در همه‌جا این خبر پخش شد: سردار حسن طهرانی مقدم رئیس سازمان خودکفایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به‌همراه چند تن از پاسداران در پادگان شهید مدرس و بر اثر انفجار زاغه مهمات به شهادت رسیدند.
حسن طهرانی مقدم 6 آبان 1338 در محله سرچشمه تهران متولد شد. او دانشمندی برجسته و عارف بود که با ایستادگی، صبر و استقامت، فرمول‌های فناوری موشکی را برای متخصصان و نخبگان این جبهه هجّی کرد. «حاج حسن طهرانی‌مقدم» ایده خواستن را در ذهن آنان بارور کرد و اکنون نظام سلطه وحشت و نگرانی خود را از قدرت موشکی یاران حاج حسن در داخل ایران و گستره جبهه مقاومت ابراز می‌کند.
کتاب «مرد ابدی»؛ روایتی مستند از زندگی این شهید است که به‌قلم معصومه سپهری از سوی انتشارات تسنیم و با همکاری انتشارات شهید کاظمی منتشر شده و در مدت کوتاهی پس از انتشار به چاپ سوم رسیده است. این اثر فاخر حاصل تلاش 12ساله سپهری است که با سبکی جدید در خاطره‌نگاری جنگ نوشته شده است. سپهری در این کتاب، ضمن روایت زندگی شهید طهرانی مقدم، به مجاهدت‌های این دانشمند برجسته در حوزه فناوری‌های هوافضا و ابتکارات او در پایه‌گذاری صنعت موشکی در ایران و طراحی موشک‌های مختلف پرداخته است.
این کتاب حاصل قریب 12 سال، مصاحبه و معاشرت با اصلی‌ترین افرادی است که حسن طهرانی‌مقدم در برابر چشم آنان رشد کرد و «حسن» شد، کاری که هفت ماه بعد از شهادت او، از خانه باصفایش آغاز شد و با جست‌وجو و سفر در خاطرات و اسناد و تصاویر و مکان‌هایی که شاهد حیات و شهادت او بودند، تکه‌تکه ساخته شد تا آینه‌ای بی‌غبار، برابر زندگی مردی قرار بگیرد که در طول قریب 13 سال بعد از شهادت، با مطالعه این کتاب خواهیم فهمید چقدر او را نشناخته‌ایم!
سپهری که پیش از این با آثاری چون «لشکر خوبان» و «نورالدین پسر ایران» میان مخاطبان شناخته شده است، در اثر جدید خود ضمن روایت زندگی شهید طهرانی‌مقدم، به مجاهدت‌های این دانشمند برجسته در حوزه فناوری‌های هوافضا و ابتکارات او در پایه‌گذاری صنعت موشکی در ایران و طراحی موشک‌های مختلف پرداخته است.
نگاه جامع نویسنده به بخش‌های مختلف زندگی شهید طهرانی‌مقدم سبب شده است «مرد ابدی» از وجوه مختلف نظامی، اجتماعی و فرهنگی برای مخاطب و به‌ویژه نسل جوان، اثری خواندنی و کاربردی باشد.
کتاب چند ماه پس از انتشار با استقبال قابل توجه مخاطبان مواجه شده و به چاپ سوم رسیده است، میان مخاطبان خاص نیز کتاب با استقبال مواجه شده است، نویسندگان بسیاری این تجربه سپهری را منحصر به فرد دانسته و «مرد ابدی» را در حکم دانش‌نامه و مرجعی برای تولید آثار هنری و ادبی بیشتر درباره شهید طهرانی مقدم، شهدای موشکی ایران و… دانسته‌اند، گلعلی بابایی از جمله این نویسندگان است که معتقد است باید از دل این مجموعه ده‌ها اثر دیگر تولید شود. خبرگزاری تسنیم همزمان با سیزدهمین سالگرد شهادت سردار موشکی، با گلعلی بابایی که نامش بیش از هرچیز با خاطره‌نویسی و تاریخ شفاهی دفاع مقدس گره خورده است، درباره این کتاب به گفت‌وگو نشسته است، این گفت‌وگو به‌شرح ذیل است:
* تسنیم: «مرد ابدی» حاصل تلاش 12ساله یک نویسنده است، درباره شهیدی که هم شناخته شده است و هم گمنام، شما که سال‌هاست دستی در مستندنویسی و خاطره‌نویسی دارید، عمق 12 سال کارکردن روی یک موضوع را درک می‌کنید، از این منظر کتاب را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ببینید؛ من سال‌های سال است که دارم با پدیده‌ای موسوم به مستندنویسی جنگ، دست و پنجه نرم می‌کنم، چه در بحث یگان‌پژوهی ـ یگان‌نگاری؛ که حاصلش همان کتاب‌های کارنامه عملیاتی لشکر27 است، چه سرگذشت‌نامه‌های مستند شهدا و چه تاریخ شفاهی حاوی خاطرات آدم‌های ریز و درشت جنگ هشت‌ساله.
بی‌اغراق می‌گویم، وقتی کتاب سه‌جلدی «مرد ابدی» را خواندم، هم لذت وافر بردم و هم واقعاً متحیّر شدم که چگونه یک بانوی نویسنده توانسته است آن‌قدر دقیق، جامع و تقریباً بدون نقص پیرامون سرگذشت سوژه محوری اثرش جمع‌آوری اطلاعات بکند، بعد هم با بذل سلیقه‌ای تمام آن‌ها را کنار هم بچیند و کتابی 1800صفحه‌ای دارای ریتمی خوب و برخوردار از منحنی کشش به خواننده عرضه بدارد.
الحق که باید خداقوت گفت به بانوی فرهیخته ادبیات تاریخ معاصر ایران‌زمین؛ سرکار خانم معصومه سپهری که چنین کار سِتُرگی را با شایستگی به سرانجام رساند و در این آشفته‌بازار زندگی‌نامه‌نویسی‌های بازاری امروزی که پاره‌ای وقت‌ها با کمتر از 30 ساعت مصاحبه، کتابی 200 ـ 300 صفحه‌ای را سرهم‌بندی می‌کنند، زحمت انجام مصاحبه با مرتبطین به شهید طهرانی‌مقدم را تا سقف 500 ساعت گفت‌و‌گوی ضبط‌شده، به جان خرید.
*تسنیم: درباره شهید طهرانی‌مقدم کتاب‌های دیگری نیز منتشر شده است، منتهی «مرد ابدی» به‌گفته برخی از صاحب‌نظرانی که کتاب را خوانده‌اند، جامع‌ترین اثری است که تاکنون منتشر شده است، باوجود انتشار این اثر؛ آیا هنوز جای کار برای شهید طهرانی مقدم وجود دارد؟ در چه زمینه‌هایی؟
کتاب مرد ابدی به‌واقع کتاب کاملی است؛ آن هم نه صرفاً برای معرفی زندگی فردی و شخصیت شهید طهرانی مقدم، چراکه اگر هر کسی این کتاب را بخواند، با تاریخچه کاملی از چندوچون مراحل شکل‌گیری توپخانه در سپاه و سپس ارتقای آن به یگان موشکی طی دوران ملتهب جنگ هشت‌ساله، آشنا می‌شود. مطلب دیگر اینکه؛ کنار شناختی که از مراحل تطور شخصیت طهرانی‌مقدم نصیب خواننده اثر می‌شود، او را با فرماندهان دیگری هم آشنا می‌کند که هر یک در قدوقواره طهرانی‌مقدم یا کمی کمتر و بیشتر در ایجاد این تحول بزرگ و تعیین‌کننده برای امنیت کشور ایفای نقش کرده‌اند،
بزرگانی نظیر شهید علیرضا ناهیدی، شهید مهندس سیدیوسف کابلی، شهیدحسن شفیع‌زاده، شهید حبیب‌الله کریمی، شهید غلامرضا یزدانی، شهید مهدی پیرانیان و بسیاری دیگر از فرماندهان که برای شکوفایی صنایع توپخانه و موشکی ایران عزیزمان، از جانشان مایه گذاشتند.
با «مرد ابدی» تدوین دایرة‌المعارف توپخانه و یگان موشکی سپاه محقق شد
حسب تجربه حاصل سه دهه فعالیت قلمی‌ام، بر این باورم که با انتشار «مرد ابدی» در واقع نه‌فقط نگارش یک کتاب، بلکه تدوین دایرة‌المعارف توپخانه و یگان موشکی سپاه طی دوران جنگ و پساجنگ هم محقق شد، علاوه بر آن، به‌نظرم تا حدودی حق 38 شهید همراه شهید طهرانی‌مقدم در آن انفجار شوم شنبه پاییزی (21 آبان 1390)، ولو حتی با انتشار یک عکس از آن شهید در کتاب ادا شد.
سپهری باید از دل «مرد ابدی» یک کار شسته و رفته دیگر بیرون آورد
اما اینکه؛ آیا باز هم جای کار برای شهید طهرانی‌مقدم وجود دارد یا خیر؟ به‌نظرم جواب مثبت است و کسی هم غیر از خانم سپهری نمی‌تواند چنین کاری را انجام بدهد، چرا که اعتقاد دارم از دل این سه مجلد، بایستی خانم سپهری یک کار شسته‌رفته خلاصه‌شده، حول محور شخصیت و زندگی فردی شهید طهرانی‌مقدم بنویسد تا زحمات طاقت‌فرسایی را که برای نگارش کتاب مرد ابدی متحمل شده‌اند، بهتر دیده شود.
تجربه به من نشان داده است؛ در عصر حاکمیت فضای مجازی، خواننده پرحوصله‌ای که بنشیند و متنی هزار و هشتصد صفحه‌ای را بخواند، کمتر پیدا می‌شود، لذا این سه مجلد؛ بهتر است به‌عنوان منبع و مرجع همچنان در چرخه بازنشر و توزیع بمانند و آن یک جلد سرگذشت‌نامه مختصر هم که چکیده مندرجات متن یک‌هزار و هشتصد صفحه‌ای است، منتشر شود و در اختیار مخاطبین قرار بگیرد.
* تسنیم: در خاطره‌نویسی ادبیات دفاع مقدس، طی سال‌های اخیر نهضت زنانه‌نویسی پررنگ شده است، معصومه سپهری پیش از این در نورالدین و لشکر خوبان قلم خود را به مخاطب نشان داده است، اینکه اوّل، یک زن و دوم، معصومه سپهری نگارش این کتاب را به‌عهده داشته است، چه‌تفاوتی در حاصل کار داشته است؟
بنده چندان با داشتن نگاه جنسیتی به یک نویسنده و ماحصل تراوش قلم وی موافق نیستم، چه اینکه سرکار خانم سپهری پیش از این با نوشتن کتاب‌هایی مثل «لشکر خوبان» و «نورالدین پسر ایران» امتحانش را در نگارش متقن رویدادهای جنگ پس داد و آن دو اثر را با مراعات دقیق ملاحظات و اصطلاحات نظامی به سرانجام مطلوب رساند که تقریظ تأییدآمیز مقام معظم رهبری بر هردوی این کتاب‌ها، مؤید چنین ادعایی است.
سپهری با «مرد ابدی» وجه دیگری از توانایی قلمی خود را نشان داد
در کتاب «مرد ابدی» خانم سپهری وجه دیگری از توانایی قلمی خودش را به‌خوبی نشان داد و ثابت کرد که برای نگارش ابعاد گوناگون اتفاقاتِ خانوادگی سوژه‌هایش هم، نویسنده کاربلدی است.
برای من خیلی جالب بود که ایشان چقدر دقیق تمام زوایای زندگی عاشقانه شهید طهرانی‌مقدم و همسرش؛ از آشنایی تا وصلت را در دو فصل چهاردهم و پانزدهم به‌زیبایی و بالطافت تمام نوشت، ضمن آنکه این رفت و برگشت از صحنه رزم و کار به صحنه زندگی؛ تا انتهای کتاب جریان دارد، طوری که شما با مطالعه این اثر، هیچ حلقه گمشده‌ای از زندگی آن زوج خوشبخت را احساس نمی‌کنید.
* تسنیم: با انتشار «مرد ابدی» یک مرحله از کار درباره شهید طهرانی‌مقدم به اتمام رسیده است، پس از انتشار کتاب چه اقداماتی باید انجام داد؟
به‌باور من، برای آنکه حاصل تحمل زحمات 12ساله خانم سپهری بهتر دیده شود، لازم است چند اقدام انجام بگیرد:
گلعلی و همه آن‌هایی که دستی بر آتش بازار نشر کتاب دارند و یا مسئول ترویج و تبلیغ کتاب‌های جنگ در رسانه‌ها هستند، برای دیده‌شدن این اثر ارزشمند تلاش کنند تا مرحله توزیع به‌نحو احسن پیش برود.
اقتباس متون نمایشی از مرد ابدی
اقدام بعدی در خصوص این اثر، اقتباس متون نمایشی از آن است، یعنی ساختن فیلم سینمایی، مجموعه تلویزیونی، پویانمایی، نمایشنامه و… جدی گرفته شود.
تهیه نسخه صوتی از «مرد ابدی»
یکی دیگر از کارهایی که برای مرد ابدی باید هرچه زودتر انجام بگیرد، تهیه نسخه کتاب گویا از آن است، یعنی یک تیم مجرب رادیویی بنشینند و با بهترین متد، کتاب صوتی این اثر را برای دوستدارانش تهیه کنند.
البته استخراج داستانک‌ها و کتاب‌هایی برای کودکان و نوجوانان از دل ماجراهای عجیب این کتاب؛ با ذکر مأخذ هم می‌تواند از دیگر اقدامات مؤثر باشد.
* تسنیم: کتاب را به‌لحاظ استناد مطالب، غنای محتوایی، سبک نگارشی و زاویه دید چگونه ارزیابی کردید؟
برای اطمینان خاطر مخاطب از بابت مستند بودن اثر، خود خانم سپهری کار را برای خوانندگان کنجکاو این کتاب، آسان کرده و در مقدمه مفصل خود (25 صفحه) مراحل صفر تا صدی پژوهش خود را برای خواننده توضیح داده است، امر مهمی که در مسیر خوانش کتاب هم کاملاً قابل درک است، انتخاب زاویه دید سوم‌شخص (دانای کل) برای بازگویی یک سیر تاریخی 52ساله، به‌نقل از راویانی متعدد، واقعاً کار سخت و مخاطره بزرگی بود که خانم سپهری آن را به‌جان خرید و با همین زاویه دید، قصه زندگی پرفرازوفرود فرمانده‌ای برجسته در سطح حسن طهرانی‌مقدم را به سرانجام رساند،
البته در بخش‌هایی از کتاب که دست‌نوشته‌های خود شهید مورد استفاده مؤلف قرار گرفت، خانم سپهری چینش وقایع را به‌گونه‌ای پیش برد که خواننده احساس دوپارگی در بافت روایت کلی اثر نکند.
مطلب دیگر اینکه؛ نویسنده محترم نوشتن این کتاب را برای خودش یک تکلیف شرعی فرض کرده و برای سوژه محوری اثرش قداست قائل شده است، هم ازاین‌روست که آنچه نگاشته است، بر دل خواننده می‌نشیند.
جای فهرست منابع در «مرد ابدی» خالی است
ختم کلام؛ آنچه تا اینجا گفتم، بیشتر پیرامون محسنات اثر بود، دو مورد هم از نواقص آن بگوییم؛ ای‌کاش این اثر پژوهشی ـ ادبی ارزشمند، در پایان هر مجلدش فهرست منابع هم می‌داشت تا امکان رجوع خواننده به آن‌ها به‌ویژه برای محققین عزیز، آسان می‌شد.
کاش روند گویاسازی اطلاعات ذیل هر عکس با دقت بیشتری انجام می‌گرفت و زمان و مکان گرفته شدن هر یک از تصاویر ذیل آن‌ها نوشته می‌شد.
منبع: تسنیم
