روایتی از زندگی و مبارزات نخستین شهید محراب/ «خمینی آذربایجان» که بود؟

 مستند «خمینی آذربایجان» به تهیه کنندگی و کارگردانی قربانعلی طاهرفر روایتی از زندگی، سلوک علمی و مبارزات انقلابی آیت‌الله سید محمدعلی قاضی طباطبایی است؛ عالمی با تقوا و چهره‌ای مردمی و مقاوم که از دوران رضاخان تا پیروزی انقلاب، در خط مقدم مبارزه ایستاد و سرانجام در محراب عبادت به شهادت رسید. این مستند از آثار مهمان نهمین دوره جشنواره مردمی فیلم عمار دربخش تاریخ معاصر و فتنه ۸۸ بود که به بهانه سالگرد شهادت آیت‌الله سید محمدعلی قاضی طباطبایی در تاریخ ۱۰ آبان در ادامه مروری بر این مستند داریم.

به گزارش خبرنگار مهر،قاضی طباطبایی از خانواده‌ای شناخته‌شده در آذربایجان دیده به جهان گشود و آموزش‌های ابتدایی و علوم دینی را در مکتب‌خانه و مدرسه طالبیه فرا گرفت. پدرش از مخالفان سرسخت سیاست‌های ضددینی رضاخان بود و همین مخالفت‌ها موجب تبعید خانواده به مشهد در سال ۱۳۰۷ شد.

از حجره‌های علم تا آتش انقلاب

در این مستند به تحصیل در قم و پیوند ایشان با امام خمینی (ره) و همچنین هجرت علمی به نجف اشاره شده است. او در سال ۱۳۱۹ برای ادامه تحصیل به قم رفت و در کلاس درس استادانی چون آیت‌الله گلپایگانی، صدر و بروجردی شرکت کرد. حضور در کلاس درس فلسفه امام خمینی (ره) نقطه عطفی در زندگی علمی او بود. پس از ۱۰ سال، با توصیه اساتید راهی نجف شد و در درس علمای بزرگی چون آیت‌الله محسن حکیم و آیت‌الله خویی و کاشف الغطا حاضر شد و بیش از بیست اجازه اجتهاد دریافت کرد.

تواضع و مردم داری از دیگر ویژگی‌های برجسته این شهید است که به خوبی در مستند «خمینی آذربایجان» پرداخته شده است. به گفته راویان مستند، آیت الله سید محمدعلی قاضی طباطبایی در بازگشت به تبریز، به امام جماعت مسجد شعبان منصوب شد و به تواضع و مردم‌داری شهرت یافت؛ چنان‌که پای منبرش جای نشستن نبود.

از منبر تا محراب شهادت

در اثر «خمینی آذربایجان» به قیام تاریخی ۱۵ خرداد و حضور پررنگ و آشکار آیت الله در حمایت از امام خمینی (ره) نیز پرداخته شده است. با آغاز قیام ۱۵ خرداد، آیت الله قاضی آشکارا به حمایت از امام خمینی (ره) پرداخت و رژیم پهلوی در گزارش‌های ساواک او را «خمینی آذربایجان» نامید. سید محمد الهی از مبارزان انقلاب و راوی ویژگی‌های شهید قاضی در بخشی از مستند «خمینی آذربایجان» گفته است: دیگر نیازی به معرفی آیت الله قاضی وجود ندارد زیرا ساواک او را «خمینی آذربایجان» معرفی کرد. در این مستند به خوبی افشاگری‌های سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی علیه حکومت نیز روایت شده است. افشاگری‌هایی که موجب چندین تبعید و بازداشت وی شد، اما در مسیر مبارزه هرگز عقب‌نشینی نکرد.

در قیام تاریخی ۲۹ بهمن تبریز و راهپیمایی عظیم روز عاشورا در سال ۵۷ نقش محوری آیت الله قاضی همانند دو روی مهم یک سکه دیده می‌شود که این مستند به خوبی آن را روایت می‌کند. در قیام تاریخی ۲۹ بهمن تبریز، نهضت اربعین‌ها شکل گرفت؛ نهضتی که با برپایی مراسم اربعین شهدا در دیگر شهرها بارقه انقلاب را در سراسر کشور روشن کرد و در راهپیمایی‌های عاشورای سال ۵۷، سید محمدعلی قاضی طباطبایی نقش محوری داشت و از امضاءکنندگان اعلامیه خلع سلطنت پهلوی بود.

«خمینی آذربایجان» با نشان دادن نقش آیت الله قاضی در بعد از انقلاب، روایتی کامل از روزهای پایانی حیات وی ارائه می‌دهد. پس از پیروزی انقلاب، امام خمینی (ره)، آیت الله سید محمدعلی قاضی طباطبایی را به امامت جمعه تبریز و نمایندگی خود منصوب کرد. اما در شامگاه دهم آبان ۱۳۵۸، هنگام بازگشت از مسجد شعبان، توسط گروه فرقان به شهادت رسید.

بازخوانی رابطه ایمان، دانش و مبارزه در تاریخ معاصر ایران

به زبان یکی از راویان این مستند نقطه تاریک شهادت او ترورش به دست گروهک فرقان بود؛ زیرا طبق بررسی اسناد ساواک، قبل از انقلاب نقشه ترور او کشیده شده بود. این راوی با بیان مسئله ارتباط فرقان و ساواک در این ترور نقطه تاریکی از علت اصلی ترور آیت‌الله سید محمدعلی قاضی طباطبایی را مطرح می‌کند.

«خمینی آذربایجان» صرفاً زندگینامه یک روحانی نیست؛ بلکه بازخوانی رابطه ایمان، دانش و مبارزه در تاریخ معاصر ایران است. این مستند با استفاده از روایت‌های شاهدان، گریز به اسناد ساواک به نقل از شاهدان و بازسازی‌های تصویری، زندگی عالمی را به تصویر می‌کشد که علم، ایمان و جهاد را در وجود خود جمع کرده بود؛ روحانی‌ای که از مردم برخاست، با مردم زیست و جان خود را در راه خدا و انقلاب هدیه کرد.