مدل‌های فرهنگی در اندیشه مقام معظم رهبری

مریم مرتضوی؛ علوم شناختی فرهنگ یکی از مقوله‌های گسترده‌ای است که در جوامع امروزی در حال بحث و بررسی است. با وجود این که علوم شناختی در بسیاری از مسائل اجتماعی و فرهنگی وارد شده‌اند، به ارتباط این علم با فرهنگ کمتر توجه می‌شود.

برای حل بحران‌های فرهنگی، لازم است که به فرآیندهای ذهنی اعضای جامعه توجه کنیم و ارتباط این فرآیندها را با فرهنگ بسنجیم. در این زمینه، بررسی مدل‌های فرهنگی به ویژه در ارتباط با مفاهیم اسلامی، می‌تواند به عنوان یک رویکرد مؤثر برای تغییر و بهبود وضعیت فرهنگی جامعه مطرح شود.

تاریخچه مدل‌های فرهنگی

به گزارش تسنیم، مدل‌های فرهنگی از جمله موضوعاتی هستند که از حوزه هوش مصنوعی به ویژه در تحلیل رفتارهای انسان‌ها نشأت گرفته‌اند. در ابتدا، دانشمندان هوش مصنوعی تلاش می‌کردند ربات‌هایی طراحی کنند که قادر به انجام وظایف مختلف باشند، اما این ربات‌ها با چالش‌هایی مواجه بودند، چرا که نمی‌توانستند مانند انسان‌ها رفتارهای اجتماعی را درک کنند. برای مثال، اگر از رباتی بخواهید که از شما پذیرایی کند، ربات قادر به انجام این درخواست نخواهد بود مگر اینکه نسخه رفتاری مشخصی برای آن تعریف شود. این نسخه‌های رفتاری در ذهن انسان‌ها حضور دارند و بر اساس تجربیات اجتماعی و فرهنگی شکل می‌گیرند.

در ابتدا تصور می‌شد که این نسخه‌های رفتاری شخصی هستند، اما به زودی مشخص شد که این نسخه‌ها خصلت فرهنگی دارند. به عبارت دیگر، تفاوت‌های فرهنگی می‌تواند تأثیر زیادی بر نحوه انجام یک کار مشابه در جوامع مختلف داشته باشد.

برای مثال، نحوه برگزاری یک مراسم عزاداری در ایران با چین متفاوت است، زیرا در هر فرهنگ، نسخه رفتاری خاصی برای این مراسم وجود دارد. این مدل‌های فرهنگی در واقع ساختارهای مفهومی‌ای هستند که در ذهن اعضای یک فرهنگ حضور دارند و به رفتارهای آن‌ها جهت می‌دهند.

مدل‌های فرهنگی و تغییر جامعه

در تحلیل‌های فرهنگی، مدل‌های فرهنگی به عنوان ابزاری برای تغییر و مدیریت بحران‌ها شناخته می‌شوند. به طور خاص، تغییر مدل‌های فرهنگی می‌تواند به عنوان راه‌حلی برای بهبود وضعیت فرهنگی یک جامعه مطرح شود. در این راستا، فضای مجازی نقشی مهم در شکل‌دهی به مدل‌های فرهنگی جدید دارد. رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به طور مؤثر می‌توانند رفتارهای فرهنگی افراد را تحت تأثیر قرار دهند و مدل‌های فرهنگی جدیدی را در جامعه ترویج کنند.

فلسفه فرهنگ: عینی و ذهنی

فلسفه فرهنگ به طور کلی به دو بخش تقسیم می‌شود: یکی فلسفه فرهنگ انتزاعی یا ذهنی که فرهنگ را در یک فضای نظری و انتزاعی تحلیل می‌کند، و دیگری فلسفه فرهنگ عینی و ملموس که به طور عملی و واقعی به تحلیل فرهنگ در جامعه پرداخته و مدل‌های فرهنگی را در بافت واقعی آن بررسی می‌کند.

در دنیای امروز، توجه به فلسفه فرهنگ عینی و ملموس اهمیت زیادی دارد، زیرا آنچه که در عمل در جامعه رخ می‌دهد، از اهمیت بیشتری برخوردار است.

تفکر فرهنگی رهبر انقلاب و استفاده از مدل‌های فرهنگی

در تفکر فرهنگی رهبر معظم انقلاب، مدل‌های فرهنگی نقش کلیدی ایفا می‌کنند. ایشان در بسیاری از تحلیل‌های فرهنگی خود از مدل‌های فرهنگی به عنوان ابزاری برای تغییر و مدیریت جامعه استفاده می‌کنند. یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد تفکر فرهنگی مقام معظم رهبری این است که ایشان به مدل‌های فرهنگی به طور گسترده‌ای توجه دارند، هم مدل‌هایی که در تاریخ و سنت اسلامی نهادینه شده‌اند و هم مدل‌هایی که در عصر جدید و به ویژه در فضای مجازی ظهور کرده‌اند.

به‌طور مثال، حضرت آقا از مفاهیم قرآنی و تاریخی مانند «مسجد ضرار» برای تحلیل وضعیت اجتماعی و سیاسی استفاده کرده‌اند. این مفاهیم به عنوان مدل‌های فرهنگی در تحلیل‌های ایشان به کار رفته‌اند تا رفتارها و گرایش‌های سیاسی و اجتماعی را معقوله‌بندی کنند.

همچنین، مفاهیم دیگری مانند «بصیرت سیاسی» که در قرآن آمده است، در کلام ایشان به عنوان مدل‌های فرهنگی با دلالت‌های اجتماعی و سیاسی استفاده شده‌اند.

مدل‌های استعاری و الگوریتم‌های فرهنگی

مدل‌های فرهنگی به طور کلی می‌توانند به صورت استعاری در تحلیل‌های فرهنگی به کار روند. این استعاره‌ها قدرت زیادی دارند و می‌توانند رفتارها و نگرش‌های اجتماعی را تغییر دهند.

مدل‌هایی که رهبر معظم انقلاب از آن‌ها استفاده کرده‌اند، به ویژه مدل‌های استعاری، در واقع می‌توانند دلالت‌های فرهنگی مهمی را منتقل کنند. به عنوان مثال، استفاده از استعاره‌های «تهاجم فرهنگی» یا «فتنه» در تحلیل‌های اجتماعی و فرهنگی، به طور مؤثری معانی جدیدی به پدیده‌های اجتماعی می‌دهد.

مدل‌های فرهنگی همچنین می‌توانند الگوریتم‌هایی باشند که با دقت و توجه به روزرسانی و تحلیل‌های فرهنگی در جامعه پیاده‌سازی می‌شوند. این الگوریتم‌ها به طور خاص به رفتارهای اجتماعی و فرهنگی افراد جهت می‌دهند و می‌توانند در تغییرات اجتماعی و فرهنگی مؤثر باشند.

گام‌های مهم در تحول فرهنگی

برای غلبه بر بحران‌های فرهنگی در ایران و تغییر مدل‌های فرهنگی، سه گام اساسی باید برداشته شود:

اول. تحلیل مدل‌های فرهنگی در قرآن و سیره اهل بیت(ع): باید به دقت مدل‌های فرهنگی موجود در کتاب و سبک زندگی اهل بیت (ع) را استخراج کرده و از آن‌ها برای بازخوانی مفاهیم قرآنی و اسلامی استفاده کنیم.

دوم. شناسایی مدل‌های فرهنگی در جامعه: تغییر مدل‌های فرهنگی موجود در جامعه بدون شناسایی آن‌ها غیرممکن است. بنابراین باید مدل‌های فرهنگی موجود در جامعه ایرانی و اسلامی را شناسایی و تحلیل کرد.

سوم. کشف الگوریتم‌های تغییر مدل‌های فرهنگی: در این مرحله، باید الگوریتم‌هایی که به کمک آن‌ها می‌توان مدل‌های فرهنگی موجود را تغییر داد، شناسایی و پیاده‌سازی شوند.

با این رویکرد می‌توان در جهت تحول فرهنگی و رفع بحران‌های موجود در جامعه گام‌های مؤثری برداشت.