باید اول وارد بازار جهانی بشویم/قدم بعدی رفع ایرادهای موجود
نخستین فلوشیپ(نشریاری) تهران در شرایطی برگزار شد که به گفته برخی از منتقدان نشر بین‌الملل هنوز آمادگی لازم برای اجرای شایسته این رویداد ادبی وجود نداشت، زیرا تبادل ارز در ایران با سختی‌هایی همراه است، همچنین ارسال و دریافت بسته‌های پستی به بیرون از کشور با محدودیت انجام می‌شود، انتشار کتاب در ایران بعد از بررسی‌هایی انجام می‌شود که ممکن است با نظر پدیدآورنده مغایرت داشته باشد. دیگر مساله مهم این است که هنوز ایران به کنوانسیون برن نپیوسته است؛ یعنی اگر ناشری با رعایت حق نشر(کپی‌رایت) کتابی را ترجمه و منتشر کند، ناشر دیگر می‌تواند بدون اجازه ناشر و نویسنده خارجی کتاب را ترجمه و منتشر کند. محدودیت بودجه و توان حمایت از راه گرنت(طرح گرنت به منظور حمایت از ترجمه و انتشار کتاب ایرانی در بازارهای جهانی راه‌اندازی شده است) مسائله دیگر است.
به گزارش دانشجو، ناشران بین‌المللی و کارگزاری‌های ادبی در ایران تجربه سال‌ها فعالیت در حوزه نشر بین‌الملل را دارند و درباره لزوم بررسی و رفع آن‌ها اطلاع‌رسانی کردند، مسائلی که مورد توجه قرار نگرفته است. درباره چرایی برگزاری فلوشیپ نشر تهران پیش از پیدا کردن راه حل برای برون‌رفت از مشکلات نشر، با فتح‌الله فروغی رئیس هیات مدیره انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان گفت‌وگویی انجام شد که در ادامه می‌خوانید. بخش نخست این گفت‌وگو به بررسی فلوشیپ تهران اختصاص داشت و می‌توانید از اینجا آن را بخوانید.
باید اول وارد بازار جهانی بشویم و بعد ایرادهای خود را رفع کنیم
ایران سال‌ها است که به کنوانسیون برن نپیوسته و نخواهد پیوست، از طرفی تبادل ارز با مشکل مواجه است، بودجه نشر بین‌الملل ما خیلی کم است و نمی‌توانیم حمایت گرنت را قوی کنیم، در حوزه نشر بین‌الملل هم سال‌ها است که مشکلات متعدد داریم، در چنین وضعیتی چه اصراری بود که فلوشیپ برگزار کنیم؟
چرا آمادگی نداریم؟
برای همه مواردی که شمردم. اینها و موارد دیگر سال‌ها است توسط فعالان نشر بین‌الملل تاکید می‌شود، آیا لازم نبود اول آن‌ها را رفع و بعد برای اجرای فلوشیپ برنامه‌ریزی کنیم؟
من به عنوان ناشر کتاب کودک و نوجوان اعتقاد دارم که برگزاری فلوشیپ باید سال‌ها زودتر از این اتفاق می‌افتاد؛ در شورای سیاست‌گذاری هم اشاره کردم، باید ایران قطب نشر بین‌الملل در منطقه می‌بود. اینکه ما اقدام و ورود نکردیم باعث شده کشورهای همجوار ما در این موضوع پیشرفت کنند. ما نباید خود را از یک اتفاق مهم فرهنگی محروم کنیم و زمینه و فضا را باز بگذاریم برای اینکه کشورهای همجوار در این موضوع ورود کنند. ادبیات کودک ما آنقدر ظرفیت دارد که قطب این موضوع در خاورمیانه شود، اما ما این فرصت را از دست دادیم.
گرنتی که ما تخصیص می‌دهیم کمتر از میانگین گرنت جهانی است، آیا این مساله می‌تواند روی تمایل به ترجمه و نشر کتاب ایرانی تاثیر بگذارد؟
اگر آمادگی نداریم باید آمادگی را کسب کنیم. چرا صورت مساله را پاک می‌کنید؟ اگر غذا نداریم و گرسنه هستیم باید عده‌ای بگویند گرسنه نباشید؟
اگر غذا نداریم باید ابتدا زمین را شخم بزنیم و گندم بکاریم!
وقتی ما می‌خواهیم در بازار جهانی وارد شویم، باید اصول آن را یاد بگیریم. باید یاد بگیریم و ورد پیدا کنیم نه اینکه بگوییم اصلا وارد این بازار نشویم، این سوال خطرناکی است!
آقای فروغی می‌فرمایید اول وارد بازار جهانی شویم و بعد اصول آن را یاد بگیریم؟
ما ایراد و اشکال داریم، باید اول وارد بازار جهانی بشویم و بعد ایرادهای خود را رفع کنیم و گرنه نادانسته‌هایِ ما تا زمانی که وارد یک موضوع نمی‌شویم نادانسته باقی می‌ماند. اگر درباره چیزی با دانش ورود پیدا نکنید، دانش‌های بعدی را نمی‌توانید به دست بیاوریم.
ما همه مشکلات‌مان را می‌دانیم، ناشران بین‌المللی و آژانس‌های ادبی پیش از این، در طول سال‌ها به آن‌ها اشاره کردند، یا توان رفع آن‌ها را نداریم یا نمی‌خواهیم آن‌ها را رفع کنیم. وقتی مشکلات رفع نشده است، چرا فلوشیپ برگزار می‌کنیم؟
شما بگویید فلوشیپ ایراد دارد، باید ایرادها را رفع کنیم.
قبل از برگزاری فلوشیپ باید زمینه برگزاری آن را داشته باشیم.
زمینه‌ها بوده است، اگر زمینه‌ها نبوده چطور تعدادی از ناشران حق نشر خریدند و فروختند؟ این روند نشان دهنده این است که نیاز و زمینه آن بوده واگرنه امکان انجام این کا روجود نداشت.
شما بخشی از برگزارکنندگان فلوشیپ هستید آیا خبر دارید که اقدامات امسال چقدر مورد ارزیابی قرار گرفته است؟
حوزه وظیفه من در محدوده گرنت نیست. انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان، ناشران داخلی و خارجی را با هم مرتبط کرد و پیش قراردادها را تحویل داد. روند فعالیت بعد از این ارتباطی با انجمن ندارد. اگر این سوال را به شکل شخصی از من می‌پرسید، مساله دیگری است، اما این سوال از جنبه حقوقی و جایگاه من، سوالی نیست که من باید به آن جواب بدهم. ارتباطی به ما ندارد، ما نهاد تسهیل‌گر بودیم. به این سوال که چه اتفاق‌هایی افتاده است، باید دفتر گرنت پاسخ دهد.
مشکل فلوشیپ ما در مراحل بعدی اتفاق می‌افتد آنجایی که ما با مشکل بین الملل روبه‌رو می‌شویم؛ این مساله اقدامات بین‌المللی را برای دو طرف دشوار می‌کند. همین امروز بنده می‌خواهم حق نشر کتابی را بخرم امکان ارسال مراسلات مالی برایم وجود ندارد و باید منتظر باشم تا ناشر را در نمایشگاهی ببینیم یا به مسافری بسپارم تا نقدی با او حساب کند. پس این مشکلات، معادلات مالی را به هم ریخته است، همچنین ارسال کتاب چاپ شده بسیار سخت و نفس‌گیر است.
نخواستیم چرخ را دوباره بسازیم
آیا همکاری با آژانس ادبی «اینتروتما» برای این بود که بتوانیم بخشی از مشکلات را حل کنیم؟
در سی‌وپنجمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران که در آن پیش‌فلوشیپ برگزار شد، انجمن ناشران کودک و نوجوان رابطه خود را با نهادها و افرادی که از بیرون دعوت شده بودند، برقرار کرد. در آن دوره ناشران خارجی از سالن کودک و نوجوان نمایشگاه بازدید کردند و با ناشران این حوزه آشنا شدند و قرار شد در حوزه‌های صنفی با هم همکاری داشته باشیم. یکی از این فعال‌ها آژانس ادبی اینتروتما بود. در نتیجه با اینتروتما تفاهم‌نامه پنج ساله بستیم که برای معرفی فلوشیپ تهران کمک کنند.
در حقیقت قرار شد اینتروتما تجربیات خود را منتقل کند و فلوشیپ نشر تهران را در سایت‌شان که کاربران متعددی که دارد، معرفی کنند. این تفاهم نامه انجام شد، پیش‌فلوشیپی برگزار کردیم. شرکت‌کنندگان تجربیات خود را در میان گذاشتند. این برای ما آورده بود و نخواستیم چرخ را دوباره بسازیم.
ناشران بین‌المللی و آژانس‌های ادبی ایرانی این امکان را نداشتند؟
نه اصلا ندارند. اینتروتما تجربه برگزاری ۱۳ دوره فلوشیپ را دارد. آژانس‌های ما خودشان به عنوان شرکت کننده در فلوشیپ آن‌ها شرکت می‌کنند.
اینتروتما با ما در تفاهم‌نامه مقرر شده، اطلاعات فلوشیپ ایران را در سایت خود بارگذاری و آن را معرفی کرد. آن‌ها هم به عنوان مهمان آمدند و خودشان خریدار بودند.
پیش‌قراردادها دو روز پایانی فلوشیپ روی میز بود
نظر شما درباره اینکه گفته می‌شود اینتروتما در همه جا می‌گوید که فلوشیپ تهران را آن‌ها برگزارکردند، چیست؟
باید برای این حرف سند ارائه کنند، اینکه کسی حرفی بزند ساده است. من که این حرف را نگفتم. اگر اینترتما گفته باشد، اشتباه کرده و خارج از تفاهم‌نامه گفته است، اگر هم نگفته، افرادی که گفتند اشتباه می‌کنند.
آیا به افرادی که موفق به تبادل حق نشر کتاب شدند، سندی برای اینکه بتوانند اقدامات خود را پیگیری کنند، ارائه شد؟
به این سند، «پیش‌قرارداد» می‌گوییم و پیش‌قراردادها دو روز پایانی فلوشیپ روی میز بود. هرکس می‌توانست آن‌ها را بردارد و با طرف قرارداد روی میز خودش امضا کند و برای فرایند حمایتی تحویل گرنت دهد.
افراد از کجا باید می‌دانستند که روی میز چنین اسنادی وجود دارد؟
به اطلاع شرکت‌کنندگان در فلوشیپ نشر رسانده بودیم. پیش قراردادها باید به عنوان سند به دفتر گرنت داده می‌شد و بعد از آن را نمی‌دانم.
سامانه‌ای هم طراحی شد تا افرادی که موفق به تبادل حق نشر شدند؛ روند فعالیت خود را پیگیری کنند؟
سامانه فلوشیپ که فعال است و رد و بدل اطلاعات ایمیلی دارد.
خود فلوشیپ کار ارزشمندی است
آیا فکر می‌کنید ناشران بین‌المللی و آژانس‌های ادبی خارجی که امسال در فلوشیپ نشر شرکت کردند، سال دیگر هم در فلوشیپ تهران حاضر شوند؟
اینکه آیا شرکت‌کنندگان این دوره در دوره‌های بعد هم حضور پیدا خواهند کرد، به عوامل مختلفی بستگی دارد. یکی اینکه در انتخاب باید مجدد بررسی و ارزیابی کنیم که حضور افرادی که در این فلوشیپ شرکت کردند، چقدر موثر بوده است. طبیعی است اگر شورای سیاست‌گذاری بخواهند در تصمیم خود تجدید نظر کنند.
عامل دوم به عملکردهای ناشران ما هم بستگی دارد که آیا نسبت به تعهدات خود انجام وظیفه کردند یا نه و به ناشران خارجی هم بستگی دارد که آیا ناشر خارجی تعهدات خود را انجام داده یا نداده اند. در آخر نمی‌توان گفت همه آن‌هایی که دروه قبل بودند دوره بعد هستند یا نیستند.
همچنین باید بررسی کرد که تا چه اندازه خود را برای دوره بعد آماده می‌کنیم، هم از جنبه‌های برنامه‌هایی که اجرا می‌کنیم و هم جنبه‌های حمایتی و آموزش‌هایی که بارها گفتم لازم است تا بتوانیم بازارهای مختلف را بشناسیم و کتاب مناسب را برای آن‌ها تولید کنیم تا بتوانیم اقتصاد نشر ایران را با فروش کتاب به بیرون گسترش دهیم . پس تصمیم برای این مساله یک‌سویه نیست و به عوامل مختلفی بستگی دارد.
نهادهای و کارگزاران مربوطه همه باید نقش ایفا کنند. گرنت، بازار جهانی و فلوشیپ فقط یک جهت ندارد بلکه جهت‌های مختلف دارد که به هریک از آن‌ها باید پرداخته شود و بنابراین پاسخ به سوال شما بستگی به اقدامات ما دارد و گرنه خود فلوشیپ کار ارزشمندی است.
