ناصر سیفی: هنر دینی از ایمان قلبی آغاز می‌شود نه از سفارش یا تکنیک!
ناصر سیفی هنرمند نقاش معتقد است که هنر دینی تنها زمانی ماندگار می‌شود که از باور قلبی هنرمند برخیزد، نه از سفارش و فرم‌گرایی ظاهری؛ چون اثری که از دل برآید، بر دل می‌نشیند.
ناصر سیفی هنرمند نقاش باسابقه درباره جایگاه هنر دینی در خلق اثر ماندگار توسط هنرمندان گفت: در منظومه معرفتی شیعه، اعیاد و مناسبات دینی صرفاً یک واقعه تاریخی نیست، بلکه گره‌گاه رسالت و امامت و نقطه عطف در استمرار دین اسلام است. برای مثال عید غدیر، عینیت‌بخش به تفسیر نبوی از آینده امت است؛ آنجا که پیامبر با معرفی علی (ع) به‌عنوان ولی، امام و جانشین خود، تداوم نبوت را در قالب امامت تضمین می‌کند. این پیوند، تنها یک جابه‌جایی قدرت نیست، بلکه تبیینی از دین در بستر تاریخ است؛ تبیینی که بدون آن، دین ناقص و مأموریت پیامبر (ص) ناتمام می‌ماند. با این حال، آنچه در هنرهای نمایشی ما غایب است، نه تنها روایت این واقعه به شکل هنرمندانه، بلکه فقدان درک صحیح از ظرفیت‌های معرفتی و تمدنی آن واقعه دینی است. هنر و سینمای ما در برابر واقعه‌ای که می‌تواند نقطه اتصال عقلانیت، عدالت، معنویت و سیاست باشد، یا سکوت کرده یا آن را تقلیل داده است. این غفلت، تنها یک فقدان هنری نیست؛ نوعی از بی‌توجهی به هویت تاریخی- دینی شیعه است که در رسانه و روایت بازتاب پیدا نکرده است.
وی تصریح کرد: مسئله مهم‌تر، نگاه فرم‌گرایانه و بعضاً سطحی برخی هنرمندان یا سیاست‌گذاران فرهنگی به موضوعات دینی است. موضوعات دینی در هنر همچون غدیر، نه فقط یک واقعه قابل بازسازی تاریخی، بلکه بستری برای بازخوانی مفهوم انسان کامل، ولایت الهی و نسبت دین و حکومت است. اگر این مفاهیم به درستی درک و هنرمندانه تصویر شوند، می‌توان از دل آن، روایت‌هایی خلق کرد که هم به نیازهای امروز پاسخ دهند و هم پیوند با هویت شیعی را تقویت کنند.
جایگاه هنرمند مؤمن در این است که اثر هنری‌اش، نه فقط یک اثر زیبای ظاهری بلکه حامل پیام‌های معنوی، اخلاقی و فرهنگی باشد که می‌تواند در طول زمان اثرگذار بوده و سبب رشد و تعالی جامعه شودسیفی با بیان اینکه جایگاه هنرمند مؤمن در خلق اثر ماندگار بسیار متعالی و مؤثر است، گفت: هنرمند مؤمن نه تنها به مهارت و خلاقیت هنری خود توجه دارد، بلکه ایمان و باورهای دینی‌اش را در تمام مراحل خلق اثر دخیل می‌کند. این نگاه دینی و معنوی نقش مهمی در ایجاد آثاری دارد که از عمق ارزش‌ها، معارف دینی و اخلاقی برخوردارند و اثرگذاری عمیقی بر مخاطب دارند. در نهایت، جایگاه هنرمند مؤمن در این است که اثر هنری‌اش، نه فقط یک اثر زیبای ظاهری بلکه حامل پیام‌های معنوی، اخلاقی و فرهنگی باشد که می‌تواند در طول زمان اثرگذار بوده و سبب رشد و تعالی جامعه شود.
وی تاکید کرد: در روزگاری که مرز میان باور قلبی و ادعای ظاهری به‌شدت مبهم شده، پرسش از جایگاه «هنر دینی» در میان هنرمندان، به‌ویژه در حوزه تجسمی، بیش از هر زمان دیگری اهمیت پیدا کرده و آیا هر هنرمندی صرفاً با آشنایی با مفاهیم قدسی، قادر به خلق اثر دینی است؟ یا باید دل، پیش از دست، به ایمان گره خورده باشد؟ بررسی جایگاه اعیاد دینی در هنر ایران نشان می‌دهد که، اگرچه این رویدادهای بسیار بزرگ و مهم در تاریخ اسلام و شیعه است، اما به نظر می‌رسد در حوزه هنر ایران، به نسبت جایگاه و عظمت آنها، کمتر پرداخته شده یا مغفول مانده باشد.
این هنرمند نقاش یادآور شد: در تاریخ هنر ایران، نمونه‌هایی از آثار مذهبی و آئینی وجود دارد اما غالباً به صورت نمودهای پراکنده و در حد آئین‌های عمومی یا اشعار و خطاطی‌های مذهبی مشهود هستند، نه آثار هنری ماندگار و مستقل در قالب نقاشی، تئاتر یا هنرهای تصویری مدرن. عیدی همچون عید غدیر، علیرغم اهمیت بسیار، در هنر ایران به اندازه دیگر رویدادهای مذهبی و تاریخی، به‌ویژه عاشورا، به صورتی کم‌رنگ یا مغفول باقی مانده است. این موضوع فرصت مناسبی است که هنرمندان معاصر در آینده به آن بپردازند و آثاری خلق کنند که این رویداد مهم را به شکل زنده، جذاب و ماندگار تصویر کند.
وی تصریح کرد: بسیاری از هنرمندان از مفاهیم قدسی و ارزشی سخن می‌گویند اما هنر، آینه‌ای است که تنها با نور صداقت و باور روشن می‌شود. ادعا، جایگزین باور نمی‌شود؛ همان‌طور که گفتن، معادل زیستن نیست. در هنر دینی، این تمایز از همیشه آشکارتر است و اثری که از دل برنیاید، هرگز به دل نمی‌نشیند.
سیفی عنوان کرد: یک اثر هنری، صرفاً بازتاب یک تکنیک نیست؛ بلکه آمیخته‌ای از فکر، معنا، شناخت و باور است. اگرچه ممکن است اثری مذهبی در ظاهر طراحی شود اما ماندگاری آن، بسته به عمق معنایی است که از دل هنرمند برخاسته باشد. بسیاری از آثار امروزی صرفاً در لحظه مخاطب را جذب می‌کنند اما از عمق اثرگذاری و پایداری در حافظه جمعی بی‌بهره‌اند.
زبان غیرمستقیم؛ ابزار قدرتمند هنر دینی
وی با اشاره به اینکه یک هنرمند به باور قلبی نسبت به موضوعی دینی برای خلق اثر نیاز دارد، تاکید کرد: باور به مفاهیم الهی، اگر با درک زبان هنر و توانایی بیان تصویری آن همراه نباشد، راه به جایی نمی‌برد. هنرمندی که به مفاهیم اعتقاد دارد، باید بداند چگونه این مفاهیم را بدون شعارزدگی و در سطحی عمیق به تصویر بکشد. اثر هنری موفق، آن اثری است که بدون شعار و بی آنکه فریاد بزند، مخاطب را به تأمل وادارد. هنرمندان مؤمن، کسانی هستند که مفاهیم را با زبان هنر، به شیوه‌ای جذاب، غیرمستقیم و درونی بیان می‌کنند. آنها فطرت مخاطب را نشانه می‌گیرند؛ بی‌آنکه بر او تحمیل کنند.
وی درباره اینکه چرا هنر دینی گاهی سرد و بی‌روح به نظر می‌رسد، بیان کرد: در مواجهه با برخی آثار دینی امروز، رنگ‌ها سردند، فضاها بسته‌اند و فرم‌ها متأثر از سبک‌های وارداتی هستند. درحالی‌که انتظار می‌رود هنر دینی ما، ریشه در نگارگری، عرفان و زیبایی‌شناسی بومی داشته باشد، گاهی تنها کپی‌برداری‌هایی سطحی از ادبیات یا سینمای غرب به چشم می‌خورد.
این هنرمند نقاش عنوان کرد: اگر هنر دینی را با مناسبت‌های مذهبی پیوند بزنیم، غدیر باید در صدر باشد اما آیا واقعاً آن گونه که باید به این مفهوم در هنر توجه شده است؟ مفاهیم عدالت‌محور، ولایتمداری، امت‌سازی و اخلاق اجتماعی، ابعاد گسترده‌ای از غدیر را شکل می‌دهند اما هنر ما چقدر توانسته این ابعاد را روایت کند؟ دهه اول انقلاب اسلامی، دوره‌ای بود که هنر دینی و انقلابی در آن متولد و شکوفا شد. اما ادامه مسیر با موانعی روبه‌رو شد؛ حساسیت‌های بیرونی، بی‌برنامگی درونی و نبود نقد منصفانه، موجب شدند هنر دینی به بلوغ واقعی نرسد و برخی مفاهیم قرآنی و معارف اهل بیت، از مسیر تولید هنری کنار گذاشته شوند.
دهه اول انقلاب اسلامی، دوره‌ای بود که هنر دینی و انقلابی در آن متولد و شکوفا شد اما ادامه مسیر با موانعی روبه‌رو شد
به گزارش مهر، وی همچنین بیان کرد: خلق آثار پراکنده و مناسبتی، گرچه ارزشمند است اما به تنهایی کافی نیست. آنچه نیاز مبرم جامعه هنری امروز است، تشکیل یک «دبیرخانه دائمی هنر دینی» با حضور اتاق فکرهای منسجم، برگزاری کارگاه‌های تخصصی، تدوین شیوه‌نامه‌های هنری و فراهم‌سازی زمینه ورود مفاهیم دینی به دانشگاه‌ها و آموزش رسمی است. شاید بهترین نمونه برای هنر دینی واقعی، راهپیمایی روز غدیر یا اربعین باشد جایی که مردم بدون ادعا، ایمان خود را زندگی می‌کنند. این حرکت مردمی، پر از لحظات هنری، ایثار، عاطفه و زیبایی است. اگر هنرمند بخواهد اثر ماندگار خلق کند، باید به دل این جمعیت برود، مشاهده کند، لمس کند و آن گاه اثر بسازد.
سیفی در پایان صحبت‌هایش اظهار کرد: هنر دینی، نه محصول سفارش است و نه زاییده تکنیک؛ بلکه نتیجه واکاوی قلبی، شناخت فطرت انسان و توانایی بیان مفاهیم با زبانی غیرمستقیم، جذاب و مؤثر است. جامعه‌ای که غدیر یا اربعین را بفهمد، نیازی به شعار نخواهد داشت و هنرمندی که آن را درک کند، نیازی به تصنع ندارد. تنها باید مجالی برای خلق فراهم کرد، با قلب، نه صرفاً با قلم.
