صدایی از موسیقی مذهبی آینده در«شعار شیعه»/ این یک نغمه آرمانی است

علیرضا سعیدی؛ عرصه تولید آثار موسیقایی مرتبط با مضامین و رویدادهای مذهبی و اعتقادی همواره جزو پرطرفدارترین و در عین حال پرچالش‌ترین عرصه‌های فرهنگی هنری کشورمان بوده است که در سال‌های طولانی دوشادوش سایر فعالیت‌های فرهنگی هنری مرتبط با این موضوع مورد توجه مخاطبان و هنرمندان قرار گرفته است.

تولیدات این حوزه اگر چه همواره در معرض اتهام‌های فراوان از جمله «سفارشی بودن» قرار داشته‌اند اما به دلیل حس و حال موجود در آن‌ها که برگرفته از باورها و اعتقادات نهفته در ضمیر بسیاری از مخاطبان بالقوه است، در اغلب موارد فعالیت در حوزه را با استقبال هنرمندان مواجه کرده است.

همزمان با ایام سوگواری سیدالشهدا (ع) بر آن شدیم تا بار دیگر نگاهی اجمالی به تولیدات موسیقایی مختلف مرتبط با قیام عاشورا در کشورمان در قالب‌های گوناگونی چون آلبوم، موسیقی متن فیلم و سریال، اجرای زنده و مواردی از این دست داشته باشیم.

در این چارچوب آنچه مورد توجه قرار گرفته و می‌گیرد، صرفاً مرور و یادآوری آثار برجسته حوزه موسیقی «عاشورایی» است که در سال‌های دور و یا نزدیک تولید و در بازار موسیقی عرضه شده‌اند. آثاری که طبیعتاً برخی از آن‌ها از درجه کیفی ممتاز برخوردار بوده‌اند و شاید برخی دیگر با انتقاداتی هم در موعد انتشار به لحاظ موسیقایی و محتوایی مواجه شدند اما همه در یک وجه اشتراک دارند و آن ماندگاری در حافظه جمعی دل‌بستگان اباعبدالله (ع) است.

در چهل و ششمین قسمت از سلسله گزارش‌های «روایت مهر از نواهای عاشورایی»، به سراغ پروژه موسیقایی «شعار شیعه – حکمت مطهر» رفتیم که به سال ۱۳۸۲ توسط مرکز موسیقی حوزه هنری انقلاب اسلامی با کلام شهید مرتضی مطهری و موسیقی و تنظیم امید فتح اللهی در دسترس دوستداران حضرت سید الشهدا (ع) قرار گرفت. آلبومی متفاوت که این بار تلاش کرد با الهام از تالیفات ارزشمند شهید مرتضی مطهری فضای متفاوتی از آنچه درباره عاشورا و نهضت حسینی خوانده ایم به مخاطب ارائه دهد و او را از دریچه موسیقی آئینی با این نوشته‌های ارزشمند آشنا سازد.

«کیمیای عشق»، «بوی محرم»، «عاشورا»، «شام غریبان»، «حضرت ابوالفضل (ع)»، «قتلگاه»، «ساقی عطشان»، «رمز نجات»، «یم خون»، «ذکر»، «یا اخی»، «عباس علمدار»، «حضرت زینب (س)»، «سخن عشق»، «هیهات من الذله» قطعاتی هستند که در این آلبوم گنجانده شده اند.

حامد رضوانفر و رضا رفیعی مداحان اهل بیت (ع)، امید فتح الهی سازهای الکترونیک، مسلم علیپور نوازنده کمانچه، مرتضی عابدی و رضا دربندی نوازنده دف و سازهای کوبه ای گروه اجرایی آلبوم را تشکیل می‌دهند.

مرکز موسیقی حوزه هنری انقلاب اسلامی در توضیحات این آلبوم آورده است:

«در موسیقی مذهبی جامعه امروز، دو گرایش وجود دارد. گرایش مسلط، تولید فراوان قطعات با کلمات، با تعاطی بی ضابطه اشعار مذهبی و مراثی در ملودی‌هایی است که خاستگاهی غیر از فضاهای اصیل مذهبی دارند و حتی بسیاری از آنها، تکرار موسیقی‌های لهوی و غنای حرام، زیرپوشش کلام، مدح، ثنا و مرثیه هستند.

گرایش اقلیت و مهجور بر حفظ و حراست دقیق و بی تغییر در سنت قدیم موسیقی مذهبی تاکید می‌کند. آینده نزدیک برای هر دوی این گرایش‌ها قابل پیش بینی است: گرایش اقلیت، حداکثر تا آینده نزدیک از بین خواهد رفت و حداکثر در آرشیوهای محققان شنیده خواهد شد و گرایش قوی‌تر، با گرته‌برداری روز افزون موسیقی‌های صرفاً سرگرم کننده، به تدریج از جایگاه معنوی و آرمانی موسیقی مذهبی فرو خواهد افتاد و در این افول بسیاری از مفاهیم و میثاق‌های مقدس دچار لطمات جدی خواهند شد.

سنت قدیم موسیقی مذهبی ایران، تا جایی که در خوانده‌های درخشان مداحان قدیمی و تعزیه خوانان کهنسال شنیده می‌شود، حفاظت کننده نغمه‌های موسیقی اصیل و انتقال دهنده روح قدرتمند آئین‌های مذهبی خاص این موسیقی است. از بین رفتن آخرین فضاهای نگهدارنده آن آئین‌ها و به طبع موسیقی آنها، خواه ناخواه راه برای تجربه‌های جدید و خلق فضاهای جدیدتر باز می‌کند، نسخه برداری بی اندیشه و بی تعهد، به صورتی که در اکثریت قریب به اتفاق آثاری که زیر عنوان «موسیقی مذهبی» در سال‌های اخیر شنیده می‌شوند، اول موسیقی و بعد روح تعهد هنری در فضای مذهبی را نفی خواهد کرد.

آثاری که در آلبوم حاضر می‌شنوید، از نخستین تلاش‌هایی است که با جدیت و دقت تکنیک‌های ساخت، اجرا و ضبط را در قابل دسترس ترین سطح ممکن در ایران به کار گرفته و نقش مهم اندیشه را در روند ساخت و اجرا و ضبط، فراموش نکرده و مجموعه‌ای متفاوت با همه اجراهایی که در رسانه‌ها و نوارهای موجود می‌شنویم، ارائه کرده است.

تلاش مرکز موسیقی حوزه هنری پیشگام بودن در این راه و ارائه الگوهایی است که کمترین فاصله را با حدود آرمانی ما داشته باشند. آن چه که در این آلبوم قابل توجه است، بهره گیری از عواملی است که هرکدام از آنها، این قطعات را معنادار و دلنشین ساخته است، استفاده سنجیده و کم سرو صدا از افکت های موسیقی الکترونیک، دوری آشکار از ریتم‌های عادت مند شده شبه پاپ، تکنو و امثال آنها که با روح موسیقی مذهبی ناسازگار است، انطباق دقیق کوک ارکستر با صدای گفتار زنده‌یاد شهید مرتضی مطهری و نیز با صدای آواز مداحان اهل بیت (ع) و اشعار مناسب، کاربرد صحیح صدای سازهای آکوستیک در زمینه اصوات الکترونیک، روایت گری تصویری با استفاده از قابلیت‌های تداعی‌های صوتی، کوتاهی مدت اجرای قطعات و پرهیز از زیاده گویی، تقسیم وزن درونی قطعات به قسمت‌های با کلام و بی کلام و خلوت و جلوه‌های متناسب، حساسیت در انتخاب پرده‌های مناسب و جملات مؤثر و عاطفی، توجه جدی به نغمه‌های اصیل موسیقی ردیفی و موسیقی مناطق ایران در چارچوب هوشمندانه، با هم دلی عمیق با موضوع کار به عنوان نخستین نمونه کار قابل توجه از موسیقی مذهبی آرمانی ما در آینده است.»

منبع: مهر