تأثیر هوش مصنوعی بر تولید و ترویج ادبیات کودک و نوجوان

محمدمهدی سیدناصری؛  مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان:

در عصر کنونی که ابزار‌های مبتنی بر هوش مصنوعی به بخش جدایی‌ناپذیر از زندگی انسان‌ها تبدیل شده‌اند، ما به راهبردهایی نیاز داریم که بتوانند با این تحولات سریع و پیچیده همراهی کنند. هوش مصنوعی به عنوان یکی از قدرتمندترین ابزارهای انتقال فرهنگ و ارزش‌ها، نقش بی‌بدیلی در شکل‌دهی به افکار عمومی در عصر معاصر ایفا می‌کنند و از این رو نیازمند توجه ویژه در سیاست‌گذاری فرهنگی هستند. تولید ادبیات علمی و پژوهش‌های عمیق و کاربردی در حوزه‌ حکمرانی فرهنگی، می‌تواند به توسعه و تقویت زیرساخت‌های فرهنگی کشور کمک شایانی کند. در دنیای امروز که با پدیده‌های نوینی همچون هوش مصنوعی و فضای مجازی روبه‌رو هستیم، سیاست‌گذاری فرهنگی می‌بایست به گونه‌ای باشد که توانایی پاسخگویی به چالش‌های جدید را داشته باشد و بتواند به ارتقای سطح فرهنگ جامعه کمک کند.

تأثیر هوش مصنوعی بر تولید و ترویج ادبیات کودک و نوجوان

با ظهور پدیده‌‌ هوش مصنوعی (AI) در حوزه‌های مختلف، ادبیات کودک و نوجوان نیز در حال تحول بنیادین و نوینی است. این یادداشت کوتاه به بررسی تأثیر هوش مصنوعی بر تولید و ترویج ادبیات کودک و نوجوان می‌پردازد و با استناد به پژوهش‌های جدید، راهکارهایی برای نویسندگان این حوزه ارائه می‌دهد. در نهایت، نتایج نشان می‌دهد که هوش مصنوعی می‌تواند به عنوان ابزاری مکمل در فرایند خلق آثار ادبی عمل کند، مشروط بر آنکه چالش‌های مرتبط به دقت و کیفیت محتوا مدیریت شوند. در دهه‌های اخیر، تغییرات شگرفی در ادبیات کودک و نوجوان مشاهده شده است. ظهور فناوری‌های نوین، به ویژه هوش مصنوعی، این تحولات را شتاب بخشیده است. نویسندگان کودک و نوجوان می‌بایست به این تغییرات توجه کرده و با استفاده از ابزارهای جدید، آثار خود را غنی‌تر و جذاب‌تر کنند.

تحقیقات پژوهشگران در سال 2024 میلادی نشان می‌دهند که هوش مصنوعی قادر است داستان‌های خلاقانه تولید کند. سیستم‌های پیشرفته مانند چت جی پی تی این امکان را دارند که داستان‌هایی با کیفیت بالا و از نظر داستان‌گویی جذاب ایجاد کنند. این ابزار می‌تواند به نویسندگان کمک نماید تا ایده‌های نوینی را کشف و به فرآیند خلاقانه خود تنوع ببخشند. هوش مصنوعی به کمک الگوریتم‌های یادگیری ماشین، توانایی شناسایی علایق و سلیقه‌های خوانندگان را دارد. با تحلیل داده‌های کاربری، می‌توان کتاب‌هایی را به خوانندگان پیشنهاد داد که مطابق با علایق آنها باشد. این نوع شخصی‌سازی می‌تواند به جذب و نگه‌داشتن مخاطبان جوان کمک شایانی کند.

ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند به نویسندگان کمک کرده تا شیوه‌های نوآورانه‌ای در داستان‌گویی اتخاذ کنند. به عنوان مثال، استفاده از گرافیک و انیمیشن‌های تعاملی می‌تواند به غنای تجربه خواندن کمک کند و کودکان را به مشارکت فعال در داستان ترغیب کند. در همین راستا که هوش مصنوعی به عنوان یک شمشیر دو لبه در کنار مزایا و خوبی‌هایش، تهدیدات و آثار منفی نیز دارد به عنوان مثال یکی از بزرگترین چالش‌ها در عصر هوش مصنوعی، تضمین کیفیت محتوای تولید شده توسط هوش مصنوعی است.

 به دلیل عدم درک عمیق از مفاهیم انسانی، محتوای تولید شده ممکن است بی‌کیفیت یا سطحی باشد. نویسندگان می‌بایست به دقت از این ابزارها استفاده کنند و محتوای تولید شده را ویرایش و اصلاح کنند. وابستگی به ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی امکان دارد موجب کاهش خلاقیت نویسندگان شود. در حالی که این ابزار می‌تواند به عنوان منبع الهام عمل کند، نویسندگان باید مراقب بوده تا که خلاقیت و سبک شخصی خود را حفظ کنند و از هوش مصنوعی به عنوان ابزاری مکمل بهره ببرند. استفاده از هوش مصنوعی نیازمند جمع‌آوری داده‌های کاربران است. نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی و استفاده نادرست از اطلاعات شخصی باید جدی گرفته شود. تعیین مقررات و استانداردهای اخلاقی در این زمینه الزامی است. حال در این فرصت کوتاه می‌توان چند راهکار جهت جلوگیری از این آثار منفی را بررسی کنیم.

1-آموزش نویسندگان: برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای نویسندگان در زمینه استفاده مؤثر از هوش مصنوعی می‌تواند به تقویت مهارت‌های نویسندگی آنها کمک کرده و به آنها یاد دهد چگونه از این ابزارها به بهترین نحو استفاده کنند.

2-ایجاد پلتفرم‌های امن: توسعه پلتفرم‌هایی که از داده‌های شخصی کاربران به صورت ایمن استفاده کنند و در عین حال امکان شخصی‌سازی تجربه خواندن را فراهم کنند، ضروری است.

3-تشویق به خلاقیت: نویسندگان می‌بایست به استفاده از هوش مصنوعی به عنوان منبع الهام و ابزار کمکی توجه داشته باشند و خلاقیت و سبک خاص خود را در داستان‌گویی حفظ کنند.

هوش مصنوعی می‌تواند به عنوان یک ابزار تحول‌ آفرین در ادبیات کودک و نوجوان عمل کند، به شرطی که نویسندگان به دقت به کیفیت و دقت محتوا توجه کنند. با توجه به فرصت‌ها و چالش‌های موجود، نویسندگان می‌بایست به آموزش و توانمندسازی خود بپردازند و از هوش مصنوعی به عنوان ابزاری مکمل در فرآیند خلاقیت استفاده کنند. این رویکرد می‌تواند به غنای ادبیات کودک و نوجوان کمک کرده و تجربه‌های خواندن جذاب‌تری را برای نسل‌های آینده رقم بزند.

 در حال حاضر هشدارهایی نسبت به تغییر و تحولات پیش ‌آمده از هوش مصنوعی در دنیا صورت گرفته که اعتراضات شکل‌گرفته در هالیوود و بیانیه‌ افرادی چون ایلان ماسک و … از جمله آن‌هاست. این افراد آینده تکامل بشری را با تحولات هوش مصنوعی پیوند می‌زنند و درباره لزوم توجه به پیامدهای تحولات برآمده از هوش مصنوعی که می‌تواند بر آینده‌ی بشر تأثیر بگذارد، هشدار می‌دهند.

 امروز این هشدارها پر رنگ است و فضای گفتمانی درباره‌ هوش مصنوعی در عرصه‌ بین‌المللی در حال شکل‌گیری است. بخشی از تغییر و تحولاتی که هوش مصنوعی در فضای عمومی جهانی ایجاد کرده، متأثر از تحولات در عالم زبانی است. جنبه‌ای که نیاز به بازنگری دارد این است که آینده‌ای که در آن زندگی خواهیم کرد، هوش مصنوعی در آن جهان‌پدیداری ما را متأثر خواهد کرد.

بحث هنر در بازتولید مکانیکی در نظریه‌ والتر بنیامین یکی از محورهایی است که با تغییر و تحولات فناوری در حوزه هوش مصنوعی گره خورده است. بنابراین با تحولاتی که در حوزه اجتماعی و فرهنگی رقم خواهد خورد، ما چالش تولیدات و محصولات فرهنگی و اجتماعی به‌خصوص حوزه‌ کودکان خواهیم داشت که در آن‌ها خلاقیت و اصالت سابق نخواهد بود و ایده‌های انسانی در آن گم خواهد شد.

این مدل پردازش زبانی و معانی تولیدشده خارج از میدان کنش انسانی پیامدهای جدی خواهد داشت که جعل معنی توسط هوش مصنوعی یکی از آن‌هاست. ما باید نسبت به این تغییر و تحولات سازوکاری نوین تعریف و نحوه مواجهه خود با آن را دقیق‌تر کنیم. انسان به واسطه هیپنوتیزم عصر تکنولوژی از فروغی که جوهره‌ وجودی اوست، دور شده است اما نباید فراموش کرد که تکنولوژی بیشتر از آن که ذاتاً فناورانه باشد ماهیتی اخلاقی، فرهنگی و انسانی دارد و فناوری به خودی خود بد نیست، بلکه نحوه استفاده از آن بسیار مهم است، فناوری عالی است، اما اگر تحت کنترل ما باشد.

منبع: تسنیم