سیستمی که قاریان قرآن را به مرجع قرآنی تبدیل می‌کند

طرح ملی ارزیابی قاریان و مدرسان با هدف ارتقای کیفی آموزش‌های قرآنی و تثبیت جایگاه علمی فعالان این حوزه طراحی شده و پس از تصویب در بالاترین نهادهای فرهنگی، در عمل پیاده‌سازی شده است.

بیشتر از یک دهه فعالیت مستمر این طرح، زمینه‌ساز ایجاد بستری شفاف برای شناخت استعدادها و تدوین مسیرهای رشد حرفه‌ای در میان قاریان و مربیان قرآن بوده است.

این برنامه با تعریف معیارهای دقیق فنی و آموزشی، چارچوبی استاندارد برای سنجش مهارت‌های قرآنی ارائه می‌دهد. از تجوید و وقف تا صدا و لحن، تمام ابعاد تخصصی در ارزیابی‌ها لحاظ شده تا رتبه‌بندی علمی افراد، فاقد هرگونه ابهام باشد. این رویکرد نه‌تنها شایستگان را شناسایی می‌کند، بلکه با تقویت انگیزه‌های فردی، زمینه رقابت سالم را در حوزه آموزش قرآن فراهم می‌آورد.

ساختار اجرایی این طرح، مسئولیت‌های آموزشی و ارزیابی را در چارچوب‌های حقوقی و علمی مستند قرار داده است. با مشارکت نهادهای متخصص و استفاده از ظرفیت‌های بومی، این برنامه توانسته است به یک الگوی موفق در نظام‌مندسازی فعالیت‌های قرآنی تبدیل شود. اعطای مدارک معتبر، تأثیر مستقیمی بر اعتماد عمومی به کیفیت آموزش‌های قرآنی گذاشته و جایگاه اجتماعی فعالان این حوزه را تقویت کرده است.

ریشه‌های استراتژیک: رهنمود رهبر معظم انقلاب و تدوین راهبرد ملی 

منشأ شکل‌گیری این طرح، به بیانات راهبردی رهبر معظم انقلاب اسلامی در تاریخ 24 دی‌ماه 1375 بازمی‌گردد. در جمع مسئولان قرآنی کشور، ایشان بر ضرورت تعریف معیارهای شناخت قاریان نمونه تأکید فرمودند:  «بایستی برای قاری کامل یک حدی بگذاریم؛ هر کسی به این حد رسید، به عنوان یک قاری ممتاز یا قاری خوب شناخته شود و همه او را به این عنوان بشناسند.»

این سخن، نگاه عمیقی به ضرورت نظام‌مندسازی حوزه قرآنی ارائه داد و چراغ راهی برای سیاست‌گذاران فرهنگی شد.

رهبر معظم انقلاب با تأکید بر «شناخت عمومی» قاریان برتر، هدفی فراتر از معرفی افراد را دنبال می‌کردند؛ نظامی که ضمن شفاف‌سازی سطوح علمی، انگیزه‌بخش تلاش‌های پیگیر برای یادگیری قرآن باشد. این دیدگاه، پایه‌ای برای طراحی برنامه‌هایی شد که در آن، گواهینامه‌های تخصصی، نمادی از مسیر پیشرفت فرد در عرصه قرآن باشند.

این رهنمود، سال‌ها بعد به‌صورت عملیاتی در طرح ارزیابی ملی تجلی یافت. توجه رهبری به «مسئولیت قاریان در گسترش فضای قرآنی کشور»، لزوم توجه به کیفیت‌سازی این حوزه را پررنگ کرد. امروز، اجرای این طرح، نشان‌دهنده پیوند عمیق بین تفکر رهبری و تحول‌های علمی-اجرایی در حوزه قرآن است.

گذر از ایده به اجرا: همکاری نهادهای فرهنگی در تصویب طرح 

پس از مطرح‌شدن راهبرد اولیه، طرح ارزیابی در سال 1390 در دستور کار شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای توسعه فرهنگ قرآنی قرار گرفت. این اقدام، نتایج 15 سال تأمل در ارائه راهکارهای عملیاتی برای تحقق دیدگاه رهبری بود. کارشناسان با بررسی تجربیات داخلی و بین‌المللی، چارچوب‌های فنی و حقوقی طرح را تدوین کردند.

فرآیند تصویب، نیازمند هماهنگی‌های پیچیده بین نهادهای متعدد بود. با برگزاری جلسات تخصصی و ویرایش چندین نسخه از طرح، سرانجام سند نهایی با تأکید بر دو محور «استانداردسازی» و «پایداری نظام قرآنی» به تصویب رسید.

مسئولیت اجرای عملیاتی هم به شورای عالی قرآن کریم سپرده شد؛ نهادی که با سابقه فعالیت در حوزه قرآن، توانایی مدیریت چنین پروژه ملی را داشت.

این تصمیم، گواه اعتماد نهادهای عالی کشور به تخصص شورای عالی قرآن در ساماندهی فعالان این حوزه بود. با توجه به حساسیت موضوع، هر مرحله با دقت علمی و تخصصی بررسی شد تا نتایج ارزیابی‌ها، هم برای قاریان و هم برای افکار عمومی قابل استناد باشد. این رویکرد، اجرای طرح را از فضای نهادی خارج و به بستری ملی تبدیل کرد.

ساختن زیست‌بوم قرآنی پویا؛ فراتر از مدرک

اگرچه اعطای مدرک تخصصی، خروجی ملموس این طرح است، اما هدف اصلی آن، ایجاد زیست‌بومی پویا برای رشد استعدادهای قرآنی محسوب می‌شود. مدارک صادره، معادل مدارک دانشگاهی از کاردانی تا دکتری تعریف شده‌اند، اما جایگاه واقعی آن‌ها در انگیزه‌بخشی به یادگیری عمیق‌تر و تأثیرگذاری گسترده‌تر در جامعه است.

این طرح با شناسایی نقاط قوت و ضعف هر فرد، مسیرهای شخصی‌سازی‌شده برای یادگیری ترسیم می‌کند. قاریان و مدرسان، با دریافت بازخورد دقیق از کمیته‌های تخصصی، قادرند در حوزه‌هایی مانند تجوید پیشرفته یا روش‌های آموزشی، مهارت‌های خود را ارتقا دهند. این فرآیند مفهوم «یادگیری مادام‌العمر» را در فضای قرآنی نهادینه کرده است.

در کنار توانمندسازی فردی، این برنامه با ایجاد شبکه‌ای از استادان و مدرسان ممتاز، زمینه تبادل دانش و تجربه‌های نسل‌های جدید و قدیم را فراهم آورده است. حضور قاریان برتر در جشنواره‌ها و برنامه‌های ملی، تأثیر مستقیمی بر افزایش کیفیت تلاوت‌های عمومی داشته و فرهنگ شنیدن قرآن را در جامعه تحکیم کرده است.

ساختار ارزیابی: درجات تخصصی برای قاریان و مدرسان 

سیستم ارزیابی این طرح در دو بخش قاریان و مدرسان طراحی شده و هر کدام در چهار درجه تعریف می‌شوند. این سلسله مراتب، نه‌تنها سطح مهارت فرد را نشان می‌دهد، بلکه مسیر روشنی برای پیشرفت حرفه‌ای ترسیم می‌کند. معادل‌سازی این درجات با مقاطع دانشگاهی، اعتبار علمی آن را در نظام آموزشی کشور تثبیت کرده است.

الف) طبقه‌بندی قاریان: 

درجه اول (استاد قرائت) بالاترین سطح است و مختص کسانی است که در تجوید، وقف، ابتدا و آموزش تخصصی تبحر دارند. درجه دوم (قاری ممتاز) نشان‌دهنده توانایی اجرای حرفه‌ای در محافل بزرگ است. درجه سوم (قاری برگزیده) برای افرادی با مهارت‌های متوسط تا خوب در تلاوت و مشارکت در کلاس‌های آموزشی طراحی شده است. درجه چهارم (قاری معمولی) نیز ورودی این مسیر را برای علاقه‌مندان جدید تشکیل می‌دهد.

ب) طبقه‌بندی مدرسان: 

مدرسان نیز در چهار درجه ارزیابی می‌شوند: استاد تعلیم (مسلط به تمامی فنون آموزشی)، مدرس قرائت (متخصص آموزش به‌صورت عمیق)، معلم قرائت (با توانایی آموزش در سطح متوسط)، و معلم آموزش عمومی (مربیان مقدماتی).

این ساختار، تناسب کاملی با نیازهای آموزشی جامعه قرآن‌خوان دارد و زمینه گسترش شبکه مکاتب و مراکز آموزشی را فراهم می‌کند.

گزارش عملکرد: 682 گواهینامه معتبر در 13 دوره ارزیابی 

از آغاز اجرای طرح تاکنون، 13 دوره ارزیابی تخصصی برگزار شده که منجر به صدور گواهینامه برای 682 فرد شده است. این آمار شامل 486 قاری و 196 مدرس قرآن است که هر یک پس از گذراندن مراحل دقیق علمی و عملی، موفق به دریافت مدرک معادل مقاطع دانشگاهی شده‌اند.

گواهینامه‌ها با نظارت مستقیم شورای عالی قرآن کریم و همکاری اساتید برجسته صادر می‌شوند. این مدارک، علاوه بر اعتبار ملی، در استخدام و ارتقای شغلی فعالان حوزه قرآنی مورد توجه قرار می‌گیرند. این امر، انگیزه قوی‌ای برای مشارکت گسترده‌تر در دوره‌های آموزشی و ارتقای کیفیت عملکرد ایجاد کرده است.

با توجه به رشد تقاضا برای شرکت در ارزیابی‌ها، شورای عالی قرآن در حال بازنگری در ظرفیت‌های پذیرش و تنوع‌بخشی به روش‌های سنجش است. توجه به استان‌های محروم و برنامه‌های آموزشی آنلاین، از دیگر اقداماتی است که برای گسترش دسترسی عادلانه به این فرصت‌ها در دستور کار قرار دارد. این حرکت، نشان‌دهنده التزام جدی به رواج سبک زندگی قرآنی و قرآن‌سالاری در سطح ملی است.