مینیمالیسم راهی برای فرار از هزینهها نیست؛ آشکار شدن گذشته
کارگردان نمایش «کلسیم» گفت مینیمالیسم در طراحی صحنه راهی برای فرار از هزینهها نیست و اگر چیزی متعلق به نمایش باشد، باید از آن استفاده کرد.
مهدی ضیاچمنی کارگردان نمایش «کلسیم» که این شبها در پردیس تئاتر شهرزاد روی صحنه رفته است در رابطه با موضوع این نمایش توضیح داد: متن این نمایش را به طور مشترک با ستاره فرسا نوشتهایم و آن را از کتاب «تمام نخ» اثر شل سیلور استاین شاعر و نویسنده آمریکایی الهام گرفتهایم. این کتاب ۱۶ قطعه کوتاه داشت که وقتی آنها را خواندیم برایمان جالب بود و نسبت به آن احساس نزدیکی کردیم. با پیشنهاد ستاره فرسا تصمیم گرفتیم تا یکی از اپیزودهای این نمایش را پرورش بدهیم و به گذشته کاراکتر زن بپردازیم. همزمان از چند قطعه دیگر نیز استفاده کردیم و این نمایش تبدیل به یک اثر ۶ اپیزودی شد.
بسیاری از نمایشنامههای ۲ پرسوناژی جذاب و دراماتیک هستند
وی ادامه داد: عموما نمایشنامههای من دیالوگمحور هستند و کانسپتی مشخص دارند و نمیدانم این از ضعف من است یا برخاسته از شناخت و درک من نسبت به مقوله «تنهایی» و «از دست دادن» و اینکه آدمها نمیتوانند به راحتی با یکدیگر گفتگو کنند. این مسئلهها ممکن است که به شکل کاملا معمولی و در ارتباط میان ۲ بیگانه باشد و یا ممکن است کسانی که کاملاً یکدیگر را میشناسند با چنین مشکلی مواجه شوند؛ کسانی مثل فرزند و پدر و یا زن و شوهر. این عدم ارتباط همیشه برای من موضوعی دراماتیک بوده است. در این ۱۶ قطعه، سیلور استاین به این مسائل با رویکردی طنازانه پرداخته است، نمایش ما اما با اینکه ریشههایی در طنازی دارد جدی و خشک است.
ضیاچمنی که پیشتر کارگردانی نمایش «سینگل» را به عهده داشته است در رابطه با نمایشهای ۲ پرسوناژی عنوان کرد: متأسفانه ما تئاتریها به این نقطه رسیدهایم که نسبت به نمایشنامه ۲ پرسوناژی نگران میشویم و میخواهیم چنگ بزنیم تا مخاطب را نگه داریم، در حالیکه بسیاری از نمایشنامههای مهم دنیا ۲ پرسوناژ دارند و اتفاقاً بسیار جذاب، دراماتیک و قابل تفکر هستند. اینکه این مساله در ایران به یک معضل تبدیل شده، به نظر من به جامعهای باز میگردد که تنبل شده و به دنبال آن است تا نمایشهای کمدی ببیند. من کمدی را دوست دارم و کمدی نیز کار کردهام اما انگار الان جنس کمدی برای مخاطب و برای تئاتر جنس دیگری دارد و هر چه سخیفتر باشد توجه بیشتری را به خود جلب میکند. امروز مخاطب دوست دارد تا روی صحنه ساز و آدمهای بسیار ببیند.
جذابیتهای بصری نباید به دستاویزی برای حفظ مخاطب تبدیل شود
وی با مقایسه اجراها در تهران و مشهد عنوان کرد: به رغم اینکه در قیاس با مشهد، در تهران موسیقی و کنسرت به شکل آزادانهتری برقرار است، انگار مخاطب تهرانی به همان اندازه دوست دارد تا روی صحنه ساز، رقص، رنگ و آدمهای بسیار ببیند. به نظر میرسد که انگار در شهرهای کوچکتر تئاتر مانند خمیر میتواند راحتتر با مخاطب همراه شود و حالا اگر مؤلف کاری را ارائه دهد که روی فرهنگ تأثیر بگذارد، با توجه به ویژگیهای مخاطبان، این اتفاق زودتر رخ خواهد داد. همچنانکه یک اتفاق منفی، تاثیرش را سریعتر خواهد گذاشت.
ضیاچمنی افزود: من مخالف ویژگیها و جذابیتهای بصری نیستم، بلکه زمانی با آن مخالفم که متعلق به نمایش نباشد و تنها به دستاویزی برای حفظ مخاطب تبدیل شود. کارهایی هم اجرا شدهاند که بازیگر چهره نداشتهاند و برای حفظ مخاطب به جذابیتهای بصری چنگ نزدهاند اما ممارست ورزیدهاند، مردم متوجهشان شدهاند و حتی ممکن است که به یک مد در تئاتر تبدیل شوند. وقتی که چیزی متعلق به نمایش باشد از آن استفاده میکنم، تصمیمی که میتواند سبب شود مخاطب آن را پس بزند. مسئول این مخاطب من نیستم و نهادهای آموزشی باید در قبال او به وظایفشان عمل میکردند. انگار امروز مردم از پرسه زدن در خیابان لذت میبرند اما برای تماشای یک ساعت تئاتر حوصله ندارند. این مشکل خیلی ریشهایتر است.
به گزارش مهر، کارگردان نمایش «کلسیم» با اشاره به ویژگیهای اجرایی این نمایش تصریح کرد: ما در طی نگارش متن «کلسیم» که به زودی نیز چاپ خواهد شد، همزمان به اجرا هم فکر میکردیم اما آن را تفکیک کردیم و تصمیم گرفتیم تا ایدههای اجرایی را در متن توصیف نکنیم و جهانی داشته باشیم که خواننده خود بتواند به بهترین شکل آن را به نتیجه برساند. البته بسیاری از نمایشنامهها شامل ویژگیهای اجرایی مانند دکور و لباس هستند اما این مساله برای ما فرق میکرد. هم ستاره فرسا با بازی من آشنا است و هم من با چگونگی بازی او آشنا هستم و این مساله ما را به جلو برد. ستاره فرسا در این ۶ اپیزود یک نقش را در سنین مختلف بازی میکند. البته لباس و صحنه تغییر نمیکند بلکه حالت بازیگری او دگرگون میشود و به واسطه قصه، مخاطب متوجه میشود که سیلوا در چه شرایط و سنی قرار دارد.
مینیمالیسم راهی برای فرار از هزینهها نیست
وی ادامه داد: این بسیار دشوار و ریسکآمیز است که یک بازیگر بیست و چند ساله نقش یک دختر ۱۳ ساله را بازی کند و در این ۶ اپیزود حالت مشخصی را نگه دارد و در هر یک مطابق آن سن اجرایش کند اما او توانست به خوبی خود را کنترل و در همان رنگی که میخواست حل شود. نقش هری که من آن را بازی میکنم در هر اپیزود تغییر میکند و در قامت شوهر، همکار یا برادر ظاهر میشود. این وضعیت نیز به نمایشنامه باز میگردد و مطابق ویژگیهای روانشناختی سیلوا و نگاه او است. نسبت به سیلوا جنس بازیگر مرد فرق میکند چراکه به یک کاراکتر یا شاید یک تیپ کاملاً مشخص تبدیل میشود و به مرور شخصیت سیلوا، روابطش با آدمها، گذشته، حال و آینده او بررسی میشود.
ضیاچمنی در رابطه با طراحی صحنه این نمایش گفت: من به فضای مینیمال علاقه دارم، البته نه برای اینکه کار خودم را راحت کنم. به طور مثال من سنگی را طراحی کردم که قرار بود ۶ متر طول داشته باشد اما برای اجرا در سالن شهرزاد آن را به ۳ متر تقلیل دادم که روی آن تراشکاری و کاشیهای یک اندازه قرار دارد. این دکور با اینکه مینیمال است اما بسیار سخت و کاربردی است. مینیمالیسم برای من راه فرار از هزینهها نبود و اگر به این نتیجه میرسیدم که این نمایش به یک دکور ۲ طبقه نیاز دارد، آن کار را انجام میدادم. برای من همیشه معنا در طراحی نسبت به فرم اولویت داشته است.
این کارگردان جوان در پایان با توصیف تئاتر مشهد اظهار کرد: من از مشهد آمدهام و هم در آنجا و هم در تهران کار کردهام و اجرا داشتهام. مخاطبان مشهد، مخاطبان فرهیختهای هستند و سال ها است که به تئاتر مشهد کمک میکنند. همین حالا شاید ۲۰ نمایش در مشهد روی صحنه رفتهاند و به رغم فضای سخت، سالنهای کم و مزاحمتهای زیادی که وجود دارد، هنرمندان آنجا با دغدغه میمانند، کار میکنند و مخاطبان هم به حمایت از آن بر میخیزند. شاید هنوز خیلیها آشنا نباشند اما روز به روز به مخاطبان تئاتر مشهد اضافه میشود و الان به نقطهای رسیدهایم که بسیاری از کارگردانان و سبک آنها در میان مردم شناخته شده است.
نمایش «کلسیم» از ۲۰ آبان تا ۲۰ آذر هرشب ساعت ۲۰:۳۰ در سالن ۳ پردیس تئاتر شهرزاد روی صحنه میرود.
عوامل اصلی این نمایش عبارتند از نویسندگان: ستاره فرسا و مهدی ضیاچمنی، کارگردان: مهدی ضیاچمنی، تهیهکننده: محمدرضا حسینی و بازیگران: ستاره فرسا و مهدی ضیاچمنی. بر اساس کتاب «تمامنخ» اثر شل سیلور استاین.
عکسها از حسنا حسینی است.
