شمارگان کتاب در ایران به کمترین میزان در دو دهۀ اخیر رسید
بررسی تعداد شمارگان کتاب از سال ۱۳۶۱ تا ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که تعداد شمارگان کتاب روندی نزولی در پیش گرفته تا در سال ۱۴۰۳ به کمترین حد خود در دو دهۀ اخیر رسیده است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، کاهش شمارگان کتاب در ایران وارد مرحله جدیدی شده است، این موضوع که در دهه‌های مختلف زیر سایه شرایط اقتصادی و فرهنگی کم‌وبیش در بازار نشر دیده می‌شد و از جمله ابتلائات این حوزه بود، در سال گذشته به نقطه اوج خود در دو دهه گذشته رسیده است. طبق اطلاعات منتشرشده، سال 1403 رکورد جدیدی در این زمینه زده شد و کمترین میزان تیراژ از دهه 80 تاکنون رقم خورد؛ یعنی حتی کمتر از سال‌های شیوع کرونا که کسب‌وکارها از جمله کتابفروشی‌ها و انتشاراتی‌ها در شرایط بدی به‌سر می‌بردند و گاه تا مرز تعطیلی پیش رفتند.
بنا بر اطلاعات نمافر؛ در سال 1403 مجموعاً 116,754 عنوان کتاب در کشور منتشر شده است که بالاترین رقم در تاریخ نشر کتاب ایران محسوب می‌شود، این در حالی است که تعداد شمارگان کتاب طی سال‌های گذشته، روند نزولی داشته و در سال 1403 به 106,078,063 جلد رسیده است.
این در حالی است که بررسی تعداد شمارگان کتاب از سال 1361 تا 1403 نشان می‌دهد که تعداد شمارگان کتاب، بعد از سال 1385 ـ که بیشترین تعداد شمارگان را ثبت کرده است ـ روندی نزولی در پیش گرفته تا در سال 1403 به کمترین حد خود در دو دهۀ اخیر رسیده است.
بررسی وضعیت بازار نشر ایران نشان می‌دهد که علی‌رغم تنوع و تکثر تعداد عناوین، میزان تیراژ کتاب‌ها کاهش چشمگیری داشته است؛ به‌طوری که ناشر تصمیم گرفته است از تیراژهای مرسوم بازار که هزار و دو هزار نسخه بود، فاصله بگیرد و در خوشبینانه‌ترین حالت به چند صد نسخه رضایت دهد، در این میان هستند ناشرانی که زیر 100 نسخه هم کتاب منتشر می‌کنند یا به‌اصطلاح سفارشی می‌زنند، و البته ناشرانی که تعداد تیراژ منتشرکرده‌شان با آنچه در کتاب قید کرده‌اند، نمی‌خواند!
کاهش تیراژ، راهی است برای ناشر تا از سرمایه خود در شرایط اقتصادی حاضر محافظت کند؛ در حالی که خرید محصولات فرهنگی از جمله کتاب در یک دهه گذشته به‌دلیل تأثیر شرایط اقتصادی بر خانواده‌ها روند نزولی داشته است، ناشر ترجیح می‌دهد از خواب سرمایه‌اش در انبار جلوگیری کند، با این حال، تحلیل بازار نشر نشان می‌دهد که تنها مسئله اقتصادی دلیل کاهش تیراژ نیست؛ بلکه عوامل دیگری نیز در این زمینه دخیل است.
عبدالعظیم فریدون، مدیر انتشارات محراب قلم و از پیشکسوتان حوزه نشر، در گفت‌وگو با تسنیم، با تأکید بر اینکه عوامل مختلفی در این امر مؤثر است، گفت: هم بحث اقتصادی وجود دارد، هم بحث افزایش قیمت وجود دارد و هم کتاب‌های دیجیتال و فعالیت قاچاقچیان کتاب، از سوی دیگر، فضای عمومی جامعه به‌گونه‌ای است که فرد به‌دلیل درگیری‌ها و مشغله‌های ذهنی متنوع، کمتر اوقات فراغت دارد و می‌تواند کتاب بخواند، همه این‌ها دست به دست هم داده است تا مردم به اولویت‌های دیگری بپردازند؛ البته نمی‌شود از بحث فرهنگی، تبلیغات و رویکرد عمومی دولت و پشتیبانی‌هایی که باید کند، غفلت کرد.
او با بیان اینکه غفلت مدیریت فرهنگی در ادوار مختلف سبب شد بحث کتابخوانی در جامعه کم‌رنگ شود، اضافه کرد: تجربه، تعامل با ناشران و فضای نمایشگاه کتاب امسال می‌گوید که وضعیت در سال جاری در قیاس با سال گذشته، اگر بدتر نباشد، بهتر نخواهد بود.
فریدون با تأکید بر اینکه این مسئله بدون چاره نیست و کلید آن در دست مدیریت فرهنگی کشور است، افزود: حداقل این است که کتابخانه‌های عمومی، مدارس و مساجد تجهیز و کتاب‌های مناسب در این مراکز عرضه شود تا اگر ما به‌خاطر شرایط اقتصادی کتاب نمی‌خوانیم، بچه‌های ما این فرصت را داشته باشند.
او راهکار دیگر را گسترش تبلیغات در حوزه کتابخوانی دانست و یادآور شد: مراکز و نهادهای مختلفی در کشور متولی مسائل فرهنگی هستند؛ از ارشاد و آموزش عالی و آموزش و پرورش گرفته تا شهرداری، نهاد کتابخانه‌های عمومی، سازمان تبلیغات اسلامی و… که بودجه فرهنگی دریافت می‌کنند، این مراکز باید تبلیغاتی در جهت ارزش مطالعه و کتابخوانی داشته باشند و برنامه‌هایی برای افزایش ساعات مطالعه در نظر بگیرند که متأسفانه این هم صورت نمی‌گیرد.
این پیشکسوت حوزه نشر با تأکید بر اینکه مسائل پیش‌آمده در حوزه نشر ریشه در مدیریت فرهنگی کشور دارد، تصریح کرد: اگر ناشر ببیند وضعیت اقتصادی تقویت شده است، سرمایه‌گذاری می‌کند تا کتاب‌های بهتر و جذاب‌تر و مطابق با فرهنگ ایرانی اسلامی تولید و بخشی از مشکل را حل کند.
فریدون با اشاره به روند تدریجی کاهش تیراژ ادامه داد: در دهه 60 زیر 11 هزار نسخه کتاب کودک منتشر نمی‌شد، حتی در برخی جاها این رقم به 22 هزار نسخه هم می‌رسید، اما امروز در بخش کودک به 500 و در بخش بزرگسال به 50 نسخه هم رسیده است؛ آن هم برای کشوری با بیش از 80 میلیون جمعیت.
مدیر انتشارات محراب قلم با بیان اینکه مشکلات نشر لاینحل نیست، متذکر شد: از جمله این مشکلات، قاچاق کتاب است، بارها توسط ناشران مطرح شده است، اما چرا کاری برای آن صورت نمی‌گیرد؟ سرمایه یک ناشر که ثمره سال‌ها تلاش اوست، توسط قاچاقچیان کتاب بدون مشکل عرضه می‌شود، چه‌کسی متولی سر و سامان دادن به این قضیه است؟ اتحادیه که سمت اجرایی ندارد، مشکل در بازار نشر وجود دارد، اما این‌طور نیست که قابل حل کردن نباشد.
تیراژ کتاب به‌عنوان یکی از نشانه‌های کتابخوانی مد نظر قرار می‌گیرد. دولت‌ها در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند با تزریق یارانه به بازار نشر، مسکنی برای دردهای این بازار در نظر بگیرند، اما شیوه توزیع این یارانه‌ها در برهه‌ای از زمان محل بحث شد و زمینه را برای مشکلات ثانویه باز کرد، ازاین‌رو؛ توزیع یارانه به مخاطب مدنظر دولت در سال‌های اخیر قرار گرفت.
با این حال، هرچند این تصمیم توانست در مقاطعی رونق را به کتابفروشی‌ها و بازار نشر برگرداند، اما درمانی موقتی بود که زیر سایه افزایش قیمت کتاب در سال‌های اخیر، کارکرد و تأثیر آن زیر سؤال رفته است. به‌نظر می‌رسد با توجه به افزایش قیمت کتاب (بیش از 500 درصد در 5 سال در بخش کودک و نوجوان و حدود 200 درصد در بخش بزرگسال در سه سال اخیر) دست‌اندرکاران باید به‌دنبال درانداختن طرحی نو در این حوزه باشند. در شرایطی که بازار سیگنال جدیدی از تصمیمات فرهنگی دریافت نمی‌کند، در بر همین پاشنه خواهد چرخید.
منبع: تسنیم
