گمنامی ماندگار؛ تاریخ به علی هاشمی مدیون می‌ماند
شهید علی هاشمی، فرمانده قرارگاه نصرت و طراح عملیات‌های خیبر و بدر، با شجاعت و شناخت مناطق هورالهویزه و جزایر مجنون، نقش کلیدی در دفاع جنوب کشور ایفا کرد.
زهرا اسکندری: علی هاشمی، متولد ۱۰ دی ۱۳۴۰ در استان خوزستان، از فرماندهان میانی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود که در طول جنگ ایران و عراق نقشی مؤثر در هدایت نیروهای عملیاتی جنوب کشور ایفا کرد. او به‌دلیل شناخت دقیق از جغرافیای مناطق مرزی و آشنایی با بافت اجتماعی عشایر منطقه، به‌عنوان یکی از چهره‌های کلیدی سپاه در جنوب غرب کشور شناخته می‌شد و فرماندهی قرارگاه نصرت را برعهده داشت؛ قرارگاهی که مأموریتش هماهنگی نیروهای بومی عرب خوزستان و حضور مؤثر آنان در عملیات‌ها بود.
هاشمی از جمله طراحان عملیات خیبر و عملیات بدر به‌شمار می‌رفت و در طراحی و اجرای این نبردها در مناطق هورالهویزه و جزایر مجنون نقش مؤثری داشت. او در روزهای نخست جنگ، زمانی که نیروهای ارتش عراق با سرعت به عمق خاک ایران پیشروی می‌کردند، به‌عنوان فرمانده تیپ ۳۷ نور با اقدام به موقع در رهاسازی آب کانال سلمان به منطقه کرخه‌کور، مانع پیشروی دشمن به سمت حمیدیه شد و از سقوط احتمالی اهواز جلوگیری کرد.
تیپ تحت فرماندهی او در عملیات بیت‌المقدس و آزادسازی خرمشهر نیز حضور مؤثر داشت و در آزادسازی محور غرب خوزستان از اشغال نیروهای عراقی نقش برجسته‌ای ایفا کرد. با تصمیم فرماندهان ارشد سپاه پاسداران، در آستانه عملیات والفجر مقدماتی، تیپ ۳۷ نور منحل شد و هاشمی به فرماندهی سپاه سوسنگرد منصوب شد.
در ادامه جنگ و با گسترش جبهه‌های عملیاتی جنوب، او مسئولیت فرماندهی سپاه ششم امام صادق (ع) را برعهده گرفت؛ یگانی که مأموریتش حفظ و تثبیت مواضع ایران در مناطق هور و جزایر مجنون بود. روز چهارم تیرماه ۱۳۶۷، هم‌زمان با تهاجم سراسری نیروهای زمینی عراق به جزیره مجنون، علی هاشمی پس از انجام مأموریت تخلیه جزیره و هنگام ترک مقر فرماندهی، در نزدیکی محل استقرار قرارگاه سپاه ششم هدف موشک هلی‌کوپترهای عراقی قرار گرفت و در ۲۶ سالگی به شهادت رسید.
به‌دلیل شهادت هم‌زمان او و اسارت برخی همراهانش، تا سال‌ها از سرنوشت علی هاشمی اطلاعی در دست نبود و گمان می‌رفت که به اسارت درآمده است. سرانجام در سال ۱۳۸۹، پس از گذشت ۲۲ سال، پیکر او در نزدیکی محل استقرار قرارگاه نصرت کشف و شناسایی شد و در شهر اهواز به خاک سپرده شد.
بازنمایی زندگی شهید علی هاشمی در قاب تلویزیون
پس از سال‌ها، نام و یاد شهید علی هاشمی این‌بار در قالب یک اثر نمایشی تلویزیونی زنده شده است. سریال «پسران هور»، نسخه تلویزیونی فیلم تحسین‌شده اشک هور، از هشتم مهرماه ۱۴۰۴ روی آنتن شبکه یک سیما رفت و روایتگر زندگی و رشادت‌های شهید علی هاشمی و رزمندگان قرارگاه نصرت بود.
این مجموعه به نویسندگی و کارگردانی مهدی جعفری و تهیه‌کنندگی مجتبی فرآورده، با نگاهی انسانی و واقع‌گرایانه، به حماسه قرارگاه سری نصرت و فرمانده شهید آن می‌پردازد؛ قرارگاهی که نقش تعیین‌کننده‌ای در عملیات‌های هور و جزایر مجنون داشت.
«پسران هور» برخلاف فیلم سینمایی اشک هور که تمرکز خود را بر رابطه عاطفی یک مادر و پسر گذاشته بود، روایت خود را بر محور شکل‌گیری قرارگاه نصرت، چالش‌های فرماندهی و فرجام زندگی شهید هاشمی بنا کرده است.
نقش شهید علی هاشمی را در این سریال رضا ثامری ایفا می‌کند و دیگر بازیگران در قالب نیروهای عملیاتی و مردمان بومی منطقه، فضای جنوب و فرهنگ مردم هور را بازآفرینی کرده‌اند. پس از موفقیت نسخه سینمایی در جشنواره فیلم فجر، حالا نسخه تلویزیونی این اثر تلاش دارد با تکیه بر روایت مستند و تصویری دقیق از واقعیت‌های جنگ، یکی از ناشناخته‌ترین جبهه‌های دفاع مقدس را به مخاطبان معرفی کند.
روایت مکتوب از بازتاب زندگی و مأموریت های شهید علی هاشمی در آثار دفاع مقدس
در سال‌های اخیر، نام شهید علی هاشمی به‌عنوان یکی از فرماندهان تأثیرگذار اما کمترشناخته‌شده دفاع مقدس، جایگاه ویژه‌ای در میان نویسندگان و پژوهشگران حوزه تاریخ جنگ پیدا کرده است. کشف پیکر او پس از ۲۲ سال و انتشار اسناد تازه از فعالیت‌های قرارگاه نصرت، زمینه‌ای فراهم کرد تا مجموعه‌ای از آثار پژوهشی، داستانی و مستند به بررسی ابعاد مختلف زندگی، فرماندهی و شهادت او بپردازند.
این کتاب‌ها با رویکردهای گوناگون از روایت مستند و مصاحبه‌محور تا بازآفرینی ادبی و زندگی‌نامه‌نگاری کوشیده‌اند چهره‌ای انسانی و واقع‌گرایانه از فرمانده نصرت ترسیم کنند و بخشی از ناگفته‌های جنگ در جنوب کشور را بازگو نمایند.
«گمشده من» | محمدمهدی بهداروند | انتشارات سوره مهر
کتاب «گمشده من» نوشته محمدمهدی بهداروند، یکی از منابع مهم در شناخت شکل‌گیری و فعالیت‌های قرارگاه سری نصرت است؛ قرارگاهی که با دستور فرمانده وقت سپاه پاسداران، محسن رضایی و با فرماندهی شهید علی هاشمی برای انجام عملیات‌های پیچیده در هورالهویزه تشکیل شد.
این کتاب که بر پایه گفت‌وگوها و روایت‌های مستقیم محسن رضایی تنظیم شده، کوشیده است ابعاد ناشناخته‌ی مأموریت‌های اطلاعاتی و نظامی در جنوب کشور را روشن کند. در کنار این روایت‌ها، چگونگی انتخاب علی هاشمی به‌عنوان فرمانده نصرت و نقش او در طراحی عملیات‌های خیبر و بدر مورد توجه ویژه قرار گرفته است.
«گمشده من» با نثری مستند، مسیر زندگی علی هاشمی را از دوران نوجوانی تا شهادت او دنبال می‌کند؛ از فعالیت‌های سیاسی‌اش در سال‌های پیش از انقلاب و حضور در تظاهرات مردمی گرفته تا عضویت در کمیته انقلاب اسلامی و سپس پیوستن رسمی به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
به‌نقل از کتاب: علی هاشمی پس از پیروزی انقلاب با پیشنهاد علی شمخانی، فرمانده وقت سپاه خوزستان، به فرماندهی سپاه حمیدیه منصوب شد و از نخستین روزهای جنگ تا واپسین لحظات حیات خود در جبهه‌ها حضور داشت.
بهداروند در این اثر، علاوه بر مرور رویدادهای میدانی، به ساختار مدیریتی و تصمیم‌های راهبردی سپاه در مقطع عملیات‌های هور نیز می‌پردازد و از خلال روایت‌های رضایی، سیمای فرماندهی را ترسیم می‌کند که در عین جوانی، توانایی ایجاد هماهنگی میان نیروهای بومی و نظامی را داشت.
کتاب «گمشده من» به‌دلیل نگاه تحلیلی به جنگ و روایت دقیق از فرماندهان جنوب، از آثار شاخص در بازخوانی تاریخ قرارگاه نصرت و جایگاه شهید علی هاشمی در جبهه‌های جنوب به‌شمار می‌رود.
«بستر آرام هور» | نصرت الله محمودزاده | انتشارات شهید کاظمی
کتاب «بستر آرام هور» اثر نصرالله محمودزاده، به ناگفته‌های نیروهای اطلاعات عملیات خوزستان در سال‌های جنگ می‌پردازد و گوشه‌هایی از مأموریت‌های دشوار آنان در شهرهای القرنه، العماره، بصره، بغداد و حتی کربلا را روایت می‌کند. این مأموریت‌ها که در دوران حکومت بعث و زیر پوشش قرارگاه سری نصرت انجام می‌شد، بخشی از عملیات‌های شناسایی و آماده‌سازی برای نبردهای بزرگ جنوب کشور بود.
در میان این روایت‌ها، شهید علی هاشمی، طراح اصلی عملیات خیبر و عملیات بدر، چهره‌ای محوری دارد. نویسنده با اشاره به حضور و نفوذ او در میان مردم هور، از پیوند عمیق فرمانده نصرت با نیروهای بومی سخن می‌گوید؛ پیوندی که سبب شد نام او برای همیشه در دل مردم منطقه زنده بماند. هورالهویزه در آخر بستر آرام روح بلند این فرمانده شد.
«بستر آرام هور» نگاهی نزدیک و واقع‌گرایانه به عملیات‌های اطلاعاتی جنوب دارد و تلاش می‌کند سیمای انسانی و مردمی شهید علی هاشمی را در بستر تاریخ جنگ بازنمایی کند.
«راز گمشده مجنون» | مرضیه نظرلو | انتشارات صریر
کتاب «راز گمشده مجنون» نوشته‌ی مرضیه نظرلو، روایتی داستان‌گونه اما مستند از زندگی و فرماندهی شهید علی هاشمی است؛ اثری که با نگاهی روایی و مستند، به شکل‌گیری قرارگاه نصرت و واقعیت‌های پنهان جنگ در مناطق هور می‌پردازد. نویسنده در این کتاب تلاش کرده است تا با بهره‌گیری از اسناد و گفت‌وگوهای واقعی، تصویری واقعی از شخصیت و مأموریت‌های فرمانده نصرت ارائه دهد، بی‌آنکه دچار تخیل یا بازآفرینی ادبی شود.
«راز گمشده مجنون» سیر زندگی علی هاشمی را از دوران حضورش در جبهه‌های جنوب تا روزهای آخر مأموریتش در جزیره مجنون دنبال می‌کند و از خلال روایت‌ها، به راز و رمزهایی اشاره دارد که سال‌ها در دل هورالهویزه پنهان مانده بود.
نظرلو در این اثر، روایت داستانی را تنها ابزاری برای ارتباط عاطفی با مخاطب می‌داند و کوشیده است بدون تحریف واقعیت‌ها، حقیقت جنگ و چهره انسانی فرمانده نصرت را بازنمایی کند.
«مجنون هور» | محمدعلی آقامیرزایی| انتشارات سوره مهر
کتاب «مجنون هور» اثر محمدعلی آقامیرزایی و منتشر شده در سوره مهر، اثری داستانی آموزشی است که زندگی و فعالیت‌های شهید علی هاشمی را به زبان ساده و قابل فهم برای نوجوانان روایت می‌کند. این کتاب در ۹ فصل تدوین شده است؛ فصل نخست به مرور کوتاهی از زندگی شهید اختصاص دارد و هشت فصل دیگر فرازهایی از دوران بعد از انقلاب و جنگ تحمیلی عراق علیه ایران را بازگو می‌کند.
در «مجنون هور»، مخاطب نوجوان با اقدامات شهید هاشمی برای دفاع از منطقه حمیدیه و تشکیل قرارگاه نصرت آشنا می‌شود و داستان‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که امکان همذات‌پنداری با شخصیت اصلی فراهم باشد. روایت‌ها پیوسته و مرتبط هستند و تا لحظه شهادت فرمانده نصرت ادامه می‌یابند؛ به این ترتیب نوجوانان می‌توانند علاوه بر شناخت شخصیت و شجاعت‌های او، با فضای عملیاتی جنوب و دشواری‌های جنگ نیز آشنا شوند.
به گزارش مهر، علاوه بر کتاب‌های پیش‌تر معرفی شده، چندین اثر دیگر نیز به زندگی، مأموریت‌ها و نقش شهید علی هاشمی در دفاع مقدس پرداخته‌اند که هر یک از زاویه‌ای خاص، گوشه‌هایی از شخصیت و فرماندهی او را بازنمایی می‌کنند. از جمله این آثار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
«هور و همیشه» | عبدالصاحب رومزی‌پور | سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع‌مقدس سپاه و بسیج استان خوزستان
«هوری» | انتشارات شهید ابراهیم هادی
«پنهان زیر باران» | سیدقاسم یاحسینی | انتشارات سوره مهر
این مجموعه آثار، با رویکردهای مستند، داستانی و خاطره‌نگاری، تصویری جامع از جایگاه شهید علی هاشمی در دفاع مقدس و حضور مؤثر او در قرارگاه نصرت ارائه می‌دهند و زمینه‌ای فراهم می‌کنند تا نسل‌های بعدی با ابعاد انسانی و فرماندهی این سردار گمنام آشنا شوند.
