نمایشگاه کتاب باید شکل نشری خود را حفظ کند/ ناشران در فضای مجازی فروش نداشته باشند
حذف کتاب‌فروشان از بخش مجازی سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و بعد از آن برگزاری طرح حمایتی از نخستین روزی که نمایشگاه تمام می‌شود، نظرهای موافق و مخالفی را به همراه دارد.
برخی بر این باور هستند که فعالیت در نمایشگاه کتاب باید مانند ۳۴ دوره‌ای که به ناشران اختصاص داشت، محدود به این گروه باشد و کتاب‌فروشان نباید در آن دخالت کنند. این در حالی است که کتاب‌فروشان، فروش این کالای فرهنگی را حق خود می‌دانند و مخالف فروش ناشران در مدت ۱۱ روز نمایشگاه کتاب هستند.
در این گزارش با دو نظر متفاوت در این حوزه مصاحبه شده است، نخست فرهاد تیمورزاده مدیر انتشارات تیمورزاده که با اشاره به ضعف پخش کتاب در ایران، نمایشگاه را فرصتی برای فروش ناشران می‌داند و دیگری مهدی کاکولی که مدیر کتاب‌فروشی کلبه کتاب کلیدر که بر این باور است که اگر نمایشگاه به شکل قبلی خود باز می‌گردد، باید تمام و کمال این اتفاق بیفتد و ناشران هم نتوانند در فضای مجازی کتاب بفروشند.
ضوابط نمایشگاه بین‌المللی کتاب دارای اشکال‌های فراوانی است
فرهاد تیمورزاده در گفت‌وگو با خبرنگار کتاب ایرنا اظهار کرد: آیین‌نامه و ضوابط نمایشگاه بین‌المللی کتاب دارای اشکال‌های فراوانی است که بی توجه به علت و شرایط زمان تصویب آن‌ها، این اشکالات هنوز رفع نشده اند.
وی توضیح داد: متاسفانه مسئولان برگزاری این رویداد فرهنگی در زمان تدوین آیین نامه نتوانستند فضایی عادلانه برای ناشران ایجاد کنند و هنوز آثار این بی‌عدالتی در شیوه‌نامه اجرایی را در مورد حقوق مالکانه ناشران شاهد هستیم. این نه فقط به لحاظ قانونی بلکه به لحاظ شرعی، عرفی و اخلاقی نیز قابل قبول نیست که با نادیده گرفتن مالکیت ناشر و درحالی که هزینه مصوب غرفه‌اش را نیز پرداخت کرده است او را از دو حق مکتسبه انتفاع از کتاب با مجوز و غرفه‌اش محروم کنیم. یعنی اجازه عرضه عناوینی از کتاب‌هایش را صادر نکرده و کاری کنیم که نتواند همه آثارش را در این رویداد فرهنگیِ مردم‌شمول ارائه کند.
وی تاکید کرد: متاسفانه مدیران اجرایی به این‌نکته حقوقی توجه ندارند که ایجاد محدودیت و تضییقات نیازمند مداخله قانون‌گذار(مجلس) است.
مساله اول: تحدید حقوق ناشران با قید «جواز عرضه فقط کتاب‌های پنج سال اخیر»
آیین‌نامه و ضوابط نمایشگاه بین‌المللی کتاب واجد اشکال‌های فراوانی است که به دلیل نبود توجه به علت و شرایط زمان تصویب آن‌ها هنوز رفع نشده است
مدیرمسئول انتشارات تیمورزاده با اعلام این نکته که دستگاه اجرایی تحت عنوان آئین‌نامه یا شیوه‌نامه نمی‌تواند مردم را از حقوق قانونی خود محروم کند، افزود: در آیین‌نامه نمایشگاه کتاب با قید «جواز عرضه فقط کتاب‌های پنج سال اخیر» برای ناشر محدودیت ایجاد شده است. چرا با این تحدید حقوقِ ناشران، برای مخاطب نیز قیم‌مآبی می‌کنیم؟ مخاطب بهتر از هرکسی صلاح خود را می‌داند و می‌تواند تصمیم بگیرد که کتاب قبل از پنج‌سال اخیر برایش مناسب است یا خیر. شورای سیاستگذاری نمایشگاه چه صلاحیت قانونی برای خود قائل است که اساسا به این مساله ورود کند؟
مساله دوم: عرضه در غرفه ناشر دارای شابک در صورت همکاری دو ناشر برای تولید
رئیس هیات مدیره شرکت تعاونی ناشران کتاب کودک و نوجوان با اشاره به اینکه طبق آیین‌نامه نمایشگاه کتاب، اثری که با همکاری دو ناشر تولید و منتشر شده باشد، فقط در غرفه ناشری که برای کتاب شابک دریافت کرده باشد، قابل عرضه است، ادامه داد: وقتی دو یا چند ناشر به این درجه فهم و درک و شعور اقتصادی می‌رسند که به جای تضییع زینک و کاغذ در رقابتی ناسالم، شیوه درستی را پیش بگیرند و با مشارکت یکدیگر اثر مشترکی پدید آورند چه ایرادی وجود دارد که هر دو یا همه آن‌ها بتوانند سهم خود را در نمایشگاه به فروش برسانند؟ این مساله در دومین بند ۲-۶ آیین‌نامه (که متاسفانه با بی‌دقتی دو بند با این عنوان در آیین‌نامه وجود دارد) قید شده است.
مساله سوم: تاکید بر عرضه کتاب در سالن مرتبط/ ایجاد محدودیت برای ناشران
او گفت: سومین مساله‌ای که در آیین نامه نمایشگاه بین‌المللی کتاب با مشکل مواجه است، ایجاد محدودیت برای ناشرانی است که نمی‌خواهند در سالن‌های مختلف تخصصی غرفه بگیرند و ترجیح می‌دهند تمامی موضوعات منتشره خود را در یک غرفه عرضه کنند. این حق ناشر است که بتواند کتاب با مجوزش را خود در ن
نمایشگاه کتاب در معرض انتخاب و خرید مخاطبان قرار دهد. اگر ناشری از یک سو تمایل نداشته باشد هزینه برپایی غرفه در چند سالن و اداره آن را تقبل کند و از سوی دیگر بخواهد مخاطبان اصلی‌اش با مجموعه فعالیت‌های وی در همه حوزه‌ها آشنا شوند چه باید بکند؟! تاکید بر عرضه کتاب در سالن مرتبط از چه روست؟
مرجوع کردن، بخشی از سیستم کتاب‌فروشی‌ها است
تیمورزاده با تاکید بر اینکه طبق آیین‌نامه نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، فروش «کتابِ غیر» برای ناشران ممنوع است، توضیح داد: در تمام سی‌وپنج دوره قبل ناشران نمی‌توانستند کتاب‌های ناشران دیگر را در غرفه خود بفروشند. سال‌هاست که در نمایشگاه کتاب تهران با فروش کتابِ غیر مبارزه می‌شود، اکنون چطور وارد مذاکره و بررسی حضور کتاب‌فروشان در نمایشگاه کتاب تهران شده‌اند؟ در حالی که ماهیت فعالیت کتاب‌فروشان، فروش کتابِ غیر است؟
یکی از آفت‌های نمایشگاه کتاب تهران حضور حتی شبه‌کتاب‌فروشان متقلبی است که به مدد یک مجوز نشر در نمایشگاه غرفه گرفتند
به گفته مدیر انتشارات تیمورزاده همواره یکی از آفت‌های نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران حضور کتاب‌فروشان و حتی شبه‌کتاب‌فروشان متقلبی است که به مدد یک مجوز نشر در نمایشگاه غرفه گرفته و آنجا را مبدل به کتاب‌فروشی کرده بودند و کتاب چند ناشر را به شکل علنی یا به شکل زیرویترینی می‌فروختند. و حتی گاهی از این بدتر که این متقلبان به مدد مجوز نشر در نمایشگاه حضوری و مجوز کتاب‌فروشی در نمایشگاه مجازی آثار پرفروش ناشران را فروخته و به جای تهیه کتاب از ناشر، نسخه‌های تقلبی کپی‌شده را به خریداران تحویل داده‌اند!
او با اشاره دوباره به آئین‌نامه نمایشگاه کتاب که به ناشران اجازه فروش کتاب‌های منتشره قبل از پنج سال اخیر خود را نمی‌دهد با انتقاد از این سیاست یک‌بام و دو هوا گفت: این در حالی است که کتاب‌فروشان با شرکت در نمایشگاه مجازی از چنین محدودیتی برخوردار نبوده و حتی فرصت فروش آثاری که در فروشگاهشان رسوب کرده است نیز پیدا می‌کنند.
اهمیت نمایشگاه کتاب برای ناشران کوچک
مدیر انتشارات تیمورزاده با تاکید بر اینکه ۹۰ تا ۹۵درصد کتاب‌های ناشران کوچک در کتاب‌فروشی‌ها عرضه نمی‌شود، ادامه داد: باید در تصمیم‌گیری‌ها به اهمیت نمایشگاه کتاب برای ناشران کوچک توجه داشت. ناشرانی که کتاب‌های آن‌ها در کتاب‌فروشی‌ها نیست و فقط در سایت ناشر ارائه می‌شود که البته تاثیر سایت ناشر با ابعاد فروش در نمایشگاه بین‌المللی کتاب قابل مقایسه نیست.
۹۰ درصد کتاب‌های ناشران کوچک در کتاب‌فروشی‌ها عرضه نمی‌شود
رئیس هیات مدیره شرکت تعاونی ناشران کتاب کودک و نوجوان افزود: در نمایشگاه بین‌المللی کتاب در بخش مجازی به ناشران اجازه داده می‌شود تا تمام عناوینشان عرضه کنند. اینجا چه عاملی باعث می‌شود که در نمایشگاه حضوری چنین جوازی صادر نشود؟ در سال‌های گذشته که تقاضای غرفه‌ها متناسب با فضای در اختیار نبود برمبنای تعداد عناوین منتشره متراژهای درخواستی بررسی و تعیین می‌شد، اما اکنون با افزایش فضاهای فیزیکی و گرانی هزینه اجاره غرفه با کاهش درخواست‌ها مواجهیم و اکنون این محدودیت سال به به انتفاء(سلب و نفی شدن و در مقابل ثبوت) موضوع شده است اما به نظر می‌رسد سیاستگذاران فعلی به کپی پیست ضوابط و عدم پرسشگری از علت‌های این تصمیمات عادت کرده‌اند.
اختلاف میان ناشران و کتاب‌فروشان به دلیل محدود بودن یارانه است
تیمورزاده با بیان اینکه نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران که از ابتدا با رویکرد نشرمحور آغاز به کار کرده است باید شکل و قیافه نشری خود را حفظ کند، ادامه داد: نشر ایران با مشکلات متعددی مانند افزایش قیمت مواد اولیه، افزایش قیمت خدمات و کاهش تقاضا برای چاپ سنتی مواجه است، در نتیجه آن بودجه‌ای که برای حمایت از ناشران در نظر گرفته شده است باید در این نمایشگاه نیز فقط صرف ناشران شود و کتاب‌فروشان نیز در زمان‌های برگزاری طرح‌های فصلی مورد حمایت قرار بگیرند. در اصول شرعی و اخلاقی کار وکسب نیز شایسته نیست صنفی به سفره صنف دیگر نظر داشته و دست‌درازی کند.
نمایشگاه کتاب تهران از ابتدا با توجه به ضعف سیستمی توزیع کتاب در کشور به شکل نشرمحور و اثرمحور و با هدف حمایت از ناشر فعالیت خود را آغاز کرده است
به گفته مدیر انتشارات تیمورزاده سیستم توزیع کتاب کشور در خدمت توزیع بسیاری از کتاب‌هایی که در ایران منتشر می‌شوند، نیست و توان این را هم ندارد تا تمام کتاب‌های ناشران را میان کتاب‌فروشان پخش کند و معمولا کتاب‌های پرفروش و پرمخاطب ناشران بزرگ‌تر در سیستم توزیع قرار گرفته و در قفسه‌های کتاب‌فروشان یافت می‌شوند.
از این رو ناشران فقط در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران است که می‌توانند تمامی کتاب‌هایشان را به شکل مستقیم عرضه کنند. این نمایشگاه از ابتدا با توجه به ضعف سیستمی توزیع کتاب در کشور به شکل نشرمحور و اثرمحور و با هدف حمایت از ناشر، فعالیت خود را آغاز کرده است و هنوز هم این ضعف مفرط توزیع وجود دارد و نمی‌توان شکل نمایشگاه را از حالت فروش توسط خود ناشر خارج و بخشی از آن را با زیان ناشر به کتابفروش واگذار کرد.
عضو هیات موسس انجمن فرهنگی ناشران کتاب علوم پزشکی دانشگاهی با اشاره به اینکه یارانه نمایشگاه نیز محدود است، ادامه داد: اختلاف فعلی میان ناشران و کتاب‌فروشان به دلیل محدود بودن یارانه است. از طرفی نمایشگاه کتاب را یک رویدادی فرهنگی صرف نمی‌دانم و به گمان من وجه سیاسی نمایشگاه کتاب برای حکمرانان اجل بر وجه فرهنگی آن است.
شخصیت نمایشگاه کتاب تهران با فروش درآمیخته است
تیمورزاده با بیان اینکه شکل و شخصیت نمایشگاه کتاب تهران با فروش درآمیخته است، ادامه داد: این رویداد نمی‌تواند بدون فروش، جلب حداکثری داشته باشد. در حالی که برای برگزارکنندگان و مسئولان نظام نیز حضور مردم برای تکمیل ژست‌های فرهنگی‌شان از اهمیت به‌سزائی برخوردار است هیچگاه چنین ریسکی را نخواهند کرد که بخش فروش را از نمایشگاه حذف کنند.
کتابفروش کوچک و قدیمیِ محله که سامانه فروش مجازی را نمی‌شناسند و خیلی با رایانه و نرم‌افزار فروش آشنایی ندارند باید به طور جدی‌تر مورد حمایت قرار بگیرند
تیمورزاده همچنین گفت: نمایشگاه کتاب برای مردم مکانی است بزرگ با ظاهری فرهنگی که به لحاظ روانی اقناعشان می‌کند. و این ظاهر فرهنگی که عموما فاقد تنش و استرس است به مردم حس و حال خوبی می‌دهد و به این دلیل نیز مورد اقبال آنان قرار می‌گیرد.
عضو هیات موسس انجمن فرهنگی ناشران کتاب علوم پزشکی دانشگاهی با تاکید بر اینکه کتاب‌فروشان باید مورد حمایت دولت قرار بگیرند، ادامه داد: کتاب‌فروشان به خصوص آن‌هایی که ضعیف هستند باید تقویت شوند. کتابفروش کوچک و قدیمیِ محله که سامانه فروش مجازی را نمی‌شناسد و خیلی با رایانه و نرم‌افزار فروش آشنایی دارند باید به طور جدی‌تر مورد حمایت قرار بگیرد. اما سیاست‌های فعلی به گونه تنظیم شده‌اند که کتاب‌فروشان بزرگ با سهم بیشتری از یارانه، مورد حمایت بالاتری قرار می‌گیرند.
اگر می‌خواهیم در طرح فصلی از کتاب‌فروشی حمایت کنیم، طرح ما باید سمت و سوی محله‌ها و کتاب‌فروشان کوچک و کم‌کتاب را نیز داشته باشد. دولت در این زمینه و شناسایی کتاب‌فروشی‌های ضعیف و کوچک در شهرهای مختلف و راهکارهای حمایت خاص از آن‌ها که شکل و ظاهر شهر را در طول سال نیز به فرهنگ متمایل کند چه اقدامی انجام داده است؟
فکر نمی‌کنم استقبالی از طرح حمایتی شود
مهدی کاکولی اما در گفت‌وگو با خبرنگار کتاب ایرنا با تاکید بر اینکه طرح پنج روزه حمایت از کتاب‌فروشی‌ها که قرار است بعد از نمایشگاه برگزار شود، با هدف خاموش کردن اعتراض‌های کتاب‌فروشان برنامه‌ریزی شده است، ادامه داد: آن‌ها طرح حمایتی برای کتاب‌فروشان در بهار نداشتند، با در نظر گرفتن اینک طرح پنج روزه دقیقا بعد از نمایشگاه کتاب برگزار می‌شود و مردم همه خریدهای سال خود را در این رویداد انجام می‌دهند، فکر نمی‌کنم استقبالی از آن انجام شود.
مدیر کتاب‌فروشی کلبه کتاب کلیدر با اشاره به افرادی که می‌خواهند نمایشگاه به شکل گذشته برگزار شود، گفت: بحثی اینجا هست که نمایشگاه به شکل قبل برگزار شود و بخش مجازی نداشته باشد اما اگر بخش مجازی دارد چه اشکالی دارد که کتاب‌فروشان هم در آن حضور داشته باشند؟ مگر هدف دولت ترویج کتابخوانی نیست؟ کتاب‌فروشان هم کالای ناشران را می‌فروشند و اختلاف نظری که میان این دو شکل گرفت برای من عجیب بود. از طرفی وقتی دولت در کار فروش کتاب دخالت می‌کند موجب می‌شود که ناشر قیمت‌ها را خود به خود بالا ببرد تا بخش عمده آن را در نمایشگاه بفروشد و با درصد تخفیفی که می‌دهد برایش سود داشته باشد.
این کتاب‌فروشان زنجیره‌ای یا با ناشر و شرکت پخش ارتباط مستقیم برقرار می‌کنند که تا این اندازه قیمت را پایین در نظر گرفتند یا اینکه خودشان کتاب را افست و آن را می‌فروشند
او با اعلام اینکه موجودی سامانه بازار کتابش را صفر کرده است، توضیح داد: مدتی در این سامانه فعالیت کردم، اما مشخص نیست که تعدادی از کتاب‌فروشان چطور می‌توانند کتاب را با قیمت پایین در این سامانه بفروشند؟ همه مردم از آن کتاب‌فروشان خرید می‌کنند. این کتاب‌فروشان زنجیره‌ای یا با ناشر و شرکت پخش ارتباط مستقیم برقرار می‌کنند که تا این اندازه قیمت را پایین در نظر گرفتند یا اینکه خودشان کتاب را افست و آن را می‌فروشند.
مدیر کتاب‌فروشی کلبه کتاب کلیدر در بررسی طرح‌های حمایتی که برای کتاب‌فروشان در دوره‌های قبل برگزار شده است، توضیح داد: بودجه در نظر گرفته شده برای طرح‌ها به شکل قطره چکانی به کتاب‌فروشان اختصاص یافته و در طول طرح چند بار تمام می‌شود، و ابتدای طرح بودجه‌ای به کتابفروش نمی‌دهند که نگران تمام شدن آن نباشیم. بعد که ما تبلیغ می‌کنیم، اگر مشتری وارد کتاب‌فروشی شود باید چه کاری انجام دهیم؟ زیرا بودجه طرح تا روز آخر نمی‌رسد و ما مجبور شدیم از جیب خودمان به مشتری تخفیف بدهیم.
