رنگ شلوار لی از آبی ایرانی آمده/ برای طراحی لباس ایرانی فقط دنبال بته‌جقه نباشیم
گفت‌وگو با مشاور هنری سیزدهمین جشنواره مد و لباس فجر
مشاور هنری سیزدهمین جشنواره مد و لباس فجر با تاکید بر اینکه مردم عادی مخاطب این جشنواره نیستند درعین حال تاکید کرد که خروجی این رویداد نباید لباس‌هایی برای استفاده روزمره باشد و صرفا باید ایده‌پردازی برای تولیدکنندگان صورت گیرد و گفت: در همین راستا ایده «مدام» در طراحی لباس خلق شد تا لباس‌های ایرانی برخلاف تصور تنها در طرح فرش و بُته جِقه خلاصه نشود و امکان به‌روزرسانی بر اساس شرایطِ روز طراحی را داشته باشند.
سیدشریف رضوی درباره روند برگزاری سیزدهمین دوره جشنواره مد و لباس فجر، توضیح داد: در این دوره تلاش بر این بود که باتوجه به شعار محوری جشنواره مبنی بر «کشف ایران»، تلاش کردیم تا بخش‌های مختلف جشنواره از این شعار تبعیت کند. از جمله این موارد انتخاب رنگ مناسب در هویت بصری نمایش آثار بود. آبی ایرانی یا Persian blue رنگی است که در گذشته در معماری ایرانی بسیار استفاده می‌شد و حتی رنگ شلوار لی هم از این رنگ برداشته شده است. آبیِ ایرانی بر پایه رنگ لاجورد است که خیلی از رنگ‌های آبی که در دنیا دیده می‌شود با همین سنگ لاجورد ساخته می‌شود. در سایر موارد هم تلاش کردیم رد و اثری از فرهنگ و هنر ایران را در جشنواره ببینیم.
فرهنگ ایرانی تنها در گذشته خلاصه نمی‌شود
او درباره روایت‌های نوشته شده با فونت درشت سفید بر تن آبی‌رنگ دیواره‌های نمایشگاه نیز که بیانگر بخشی از فرهنگ و هویت ایرانی بود، اظهار کرد: تصویری که از ایده ایران و ایرانی در طراحی لباس در کشورمان وجود دارد، به گونه‌ای است که خیلی از افراد جسارت این را ندارند که خطوط فکری جدیدی به آن وارد کنند. یکی از دلایل این موضوع این است که برای خیلی از طراحان اینگونه جا افتاده است که ایران یعنی نقش و نقوشی که از گذشته باقی مانده است؛ درحالی که فرهنگ ایرانی دائما در حال زایش بوده است.
آبی ایرانی یا Persian blue رنگی است که در گذشته در معماری ایرانی بسیار استفاده می‌شد و حتی رنگ شلوار لی هم از این رنگ برداشته شده است. آبیِ ایرانی بر پایه رنگ لاجورد است که خیلی از رنگ‌های آبی که در دنیا دیده می‌شود با همین سنگ لاجورد ساخته می‌شودرضوی افزود: در کنار نوزایی فرهنگ ایرانی نکته مهم‌تر این است که ایرانیان از هر فرهنگ و تمدن دیگر نیز بخش‌های خوب را استخراج کرده و یا به همان شکل از آن استفاده می‌کردند یا به شکل ایرانی آن را بازنویسی می‌کردند؛ اتفاقی که البته در حوزه مد و لباس رخ نداده است.
مصرف‌کننده ایده‌ها هستیم
او درباره عدم پیروی مد و لباس ایرانی از فرهنگ گذشته، بیان کرد: جریان اصلی صنعت مد مبتنی بر نظام فکری و زیبایی شناسی است که اصالت آن به مربوط به ناحیه جغرافیایی که ما در آن قرار داریم، نیست. ما هم مانند اکثر کشورهای دنیا در صنعت مد، مصرف کننده ایده‌ها هستیم. در جریان‌سازی مد، برخی کشورها که به‌ویژه سابقه تمدنی دارند می‌توانند ایده جدید وارد جریان‌سازی کنند.
رضوی با بیان اینکه در حوزه ایده‌پردازی بخش عمده صنعت مد وابسته به غرب است، اظهار کرد: اما در این میان کشور ژاپن توانست کاری کند تا فرهنگ ژاپنی وارد صنعت مد و لباس شود.
الماسی که توان توصیف آن را نداریم
او با تاکید بر ایکه به معنای واقعی کلمه به دنبال «کشف ایران» هستیم، بیان کرد: با این وجود متاسفانه نتوانستیم پدیده ایران را به خوبی بشناسیم. مفهوم «ایران» دقیقا مانند یک الماس تراش نخورده است که وقتی از ما می‌پرسند چه شکلی است؟ می‌توانیم بگوییم با الماس مواجه هستیم، اما هیچ شکلی ندارد که بتوانیم آن را توصیف کنیم. باید آن را صیقل دهیم و به مرور آن را توصیف کنیم. این توصیف، چراغ راه طراحان لباس برای استفاده از ایده ایرانی است. متاسفانه هنوز یک ایده دقیق و مشخص از معنای ایرانی بودن در طراحی لباس نداریم و جشنواره مد ولباس فجر به کمک بخش خصوصی به دنبال تبیین همین مفهوم و ایده است.
هدف جشنواره مد و لباس طرح ایده است
مشاور هنری سیزدهمین جشنواره مد و لباس فجر در پاسخ به این پرسش که چرا بخش عمده‌ای از لباس‌های به نمایش درآمده در این رویداد، کاربردی نیستند؟، توضیح داد: اتفاقا حتی اگر در گذشته هدف این بود که خروجی جشنواره مد و لباس فجر، لباس‌هایی برای استفاده روزمره باشد، آن هدف اشتباه بوده است. همین الان تمام پوشاکی که در میدان هفت‌تیر تهران عرضه می‌شود کاربردی است و آنجا نمایشگاهی داریم که هر روز برقرار است و آدم‌ها می‌توانند از آن استفاده کنند.
او ادامه داد: در شرایط عادی در زمینه مد و لباس بحث تجارت مطرح است که سبب می‌شود ایده‌های جدید مطرح نشود. اما لباس‌هایی که در جشنواره به نمایش درآمدند، قرار نیست الزاما کاربردی باشند یا بلافاصله قابلیت استفاده داشته باشند. به طور کلی روال صنعت مد به این شکل است که طراحان ایده‌هایی می‌دهند تا تولیدکنندگان از بخش‌هایی از آن استفاده کنند و قرار نیست خود آثار به شکل مستقیم استفاده شود.
اگر در گذشته هدف این بود که خروجی جشنواره مد و لباس فجر، لباس‌هایی برای استفاده روزمره باشد، آن هدف اشتباه بوده است. همین الان تمام پوشاکی که در میدان هفت‌تیر تهران عرضه می‌شود کاربردی است و آدم‌ها می‌توانند از آن استفاده کنندرضوی موضوع اقتصاد و تولید را مقوله‌ای مجزا از جشنواره مد و لباس فجر دانست و گفت: اگر در ادوار گذشته هم به اقتصاد و تولید پرداخته می‌شد شاید به دلیل نداشتن اطلاع کافی از صنعت مد بوده است. هدف جشنواره مد و لباس فجر کمک به تولید و وارد کردن ایده‌های ایرانی به سیستم طراحی است. بر این اساس موضوعیت جشنواره مد و لباس فجر برای عموم مردم نیست و جشنواره‌های فصلی برای عموم مردم برگزار می‌شود.
مردم عام مخاطب جشنواره مد و لباس فجر نیستند
او با تاکید بر اینکه مردم عام مخاطب جشنواره مد و لباس فجر نیستند، بیان کرد: البته می‌توانند از آثار بازدید کنند، اما بیشتر افرادی که از دیدن آثار منتفع می‌شوند، تولیدکنندگان هستند که البته آنها هم قرار نیست دقیقا همین لباس‌های به نمایش درآمده در جشنواره را تولید کنند، بلکه قرار است از آنها ایده بگیرند، چون در حالت عادی تولید پوشاک بر اساس تقاضای روز صورت می‌گیرد که تکلیف آن هم مشخص است. ریسک استفاده از ایده ایرانی در بخش تولید به راحتی پذیرفته نمی‌شود و بخشی از هزینه این ریسک را باید حاکمیت بپردازد چون این امری است که به فرهنگ عمومی کشور مربوط است. حاکمیت باید بر ایده‌هایی سرمایه‌گذاری کند که شاید همین الان نه، اما به مرور جریان‌ساز می‌شوند. در کل قرار نیست طرحی به جشنواره بیاید و همین فردا نسخه‌های ارزان‌تر آن در بازار دیده شود.
ساز و کار صنعت مد دستوری نیست
مشاور هنری سیزدهمین جشنواره مد و لباس فجر با بیان اینکه برخی لباس‌هایی که در سیزدهمین جشنواره مد و لباس فجر به نمایش گذاشته شدند، لباس مفهومی بودند، ادامه داد: یعنی اصلا قرار نبود که این لباس‌ها کاربرد روزمره داشته باشند؛ در حالی که پیش‌تر تصور این بود که هر لباسی که در جشنواره مد و لباس فجر به نمایش درمی‌آید باید بلافاصله به تولید انبوه برسد، درحالی که ساز و کار صنعت مد اینگونه نیست که به شکل دستوری به آن بگوییم چه پوشاکی تولید کند.
تمرکز بر استعدادیابی در سایه عدم حضور نخبگان
رضوی با بیان اینکه به دلایل مختلف بدنه نخبگان حوزه مد و لباس تمایل چندانی به شرکت در سیزدهمین جشنواره مد و لباس فجر نداشتند، اظهار کرد: از طرف دیگر برخی افراد هم شرایط شرکت در جشنواره را نداشتند؛ بنابراین جشنواره در دوره سیزدهم به طور رسمی بر موضوع استعدادیابی تمرکز کرد تا پتانسیل‌ها را در نقاط مخلتف کشور شناسایی کرده و به بهبود آنها کمک کند. به دنبال همین تصمیم نیز از کل کشور و حتی از نقاط دور افتاده‌ای که حتی شاید نام آن را نشنیده بودیم، اثر داشتیم و این فرصتی بود که از طریق جشنواره مد و لباس فجر میسر شد؛ چرا که شاید بخش خصوصی هیچ وقت چنین هزینه‌ای نکند تا استعدادهای جوان کشف شوند.
پرداخت به مفهوم ایران تازه آغاز شده است
او درباره استفاده از نمادهای ایرانی در جشنواره مد و لباس فجر، گفت: هرچند جشنواره، دوره سیزدهم خود را پشت سر گذاشت اما پرداخت مستقیم به فرهنگ ایران و گسترش ابعاد این موضوع، چیزی است که در این دوره آغاز شد. در سال‌های قبل خطه‌های خاصی از کشور در حوزه مد و لباس مطرح شدند، اما این دوره به طور کامل به ایران پرداخته شد.
او با بیان اینکه لباس‌هایی که به مرحله نهایی سیزدهمین جشنواره مد و لباس فجر رسیدند ایرانی محسوب می‌شدند درحالی که قبلا اینگونه نبوده است، درباره این نگاه خود توضیح داد: یک پیشنهادی که در جشنواره سیزدهم مطرح شد این بود که برای اینکه درک مفوم «ایرانی بودن» اتفاق بی‌افتد، یک توصیف از این مفهوم داشته باشیم. مثلا وقتی می‌گوییم یک لباس ایرانی است نباید تنها به اینکه در ایران تولید شده، طراح ایرانی داشته و یا حتی یک نماد ایرانی مانند نقش فرش و … در آن استفاده شده است، بسنده کنیم چون این الزاما سبب نمی‌شود یک اثر ایرانی باشد.
ماجرای خلق ایده «مُدام» در طراحی لباس
رضوی ادامه داد: در این دوره از جشنواره پیشنهاد اولیه یک ایده با عنوان «مُدام» مطرح شد و یکسری از پوشاک هم بر اساس این مفهوم طراحی شدند. ادعای ما این است: لباسی ایرانی است که با ایده «مدام» طراحی شده باشد. ایده مُدام، انتزاعی مفهومی ـ منطقی از ابعاد فرهنگ و هویت ایرانی است و می‌تواند به عنوان چهارچوبی مفهومی برای طراحی اقلام ایرانی مورد استفاده قرار گیرد. در انتزاع و تدوین بیانیه این مفهوم به صورت همزمان وجوه تاریخی، فرهنگی، جغرافیا و امکان به‌روزرسانی بر اساس شرایطِ روز طراحی در نظر گرفته شده است.
وقتی می‌گوییم یک لباس ایرانی است نباید تنها به اینکه در ایران تولید شده، طراح ایرانی داشته و یا حتی یک نماد ایرانی مانند نقش فرش و … در آن استفاده شده است، بسنده کنیم چون این الزاما سبب نمی‌شود یک اثر ایرانی باشداو در توضیح ایده «مدام» در طراحی لباس‌ها، گفت: لباس‌هایی که تغییر شکل پیدا می‌کنند بخشی از این ایده هستند. این تغییرات درون خود لباس پدیدار می‌شود. لباس‌هایی که بر اساس ایده «مدام» طراحی شده و در جشنواره به نمایش درآمدند خصوصیتشان این بود که قابلیت بهبود مستمر داشتند؛ یعنی لباس را به شکلی طراحی کرده‌اند که بدون تغییر ماهیتِ لباس، شکل آن را تغییر دهند. مثلا یک زیپ در جایی از لباس طراحی شده است که یک جیب به آن اضافه می‌شود یا آستین‌های آن کوتاه و بلند می‌شود. در واقع بدون تغییر کلی، چیزهایی به لباس اضافه یا از آن کم می‌شود.
جست‌وجوی زیبایی در لباس‌های قدیمی
مشاور هنری سیزدهمین جشنواره مد و لباس فجر در ادامه گفت وگو با ایسنا به مفهوم «فرسایش معنا» در صنعت مد و لباس پرداخت و بیان کرد: در صنعت مد، لباس‌ها به لحاظ فیزیکی قدیمی نمی‌شوند، اما دچار فرسایش معنا می‌شوند؛ یعنی از نظر ظاهری قدیمی نمی‌شود، اما در ذهن ما قدیمی به نظر می‌رسند و فکر می‌کنیم از مد افتاده‌اند. بنابراین افراد در ساز و کار صنعت مد برای اینکه نیاز خود را برآورده کنند، زیبایی را در یک لباس جدید جست‌وجو می‌کنند درحالی که ما با طراحی ایده «مدام» سعی کردیم از این فضا فاصله بگیریم و در یک لباس ثابت، تغییرات را ایجاد کنیم.
او افزود: ایده «مدام» برای اولین بار مطرح شد تا یک موضوع جدید خلق شود. در صنعت مد، زیبایی و کمال را در لباس جدید جست‌وجو می‌کنیم؛ درحالی که در مکتب فکری «مدام» بر این امر متمرکز شدیم که اشیاء به نحوی طراحی شوند که زیبایی به جای اینکه بیرون از آنها جست‌وجو شود، درون آنها جست‌وجو شود. بخشی از این موضوع وابسته به این است که ما در گذشته معمولا فرهنگ درونگرایی داشتیم و این بازنمایی برگرفته از منطق فرهنگ ایرانی است. در آثار این دوره از جشنواره حداقل ۱۰ مورد به این شکل وجود داشت؛ لباس‌هایی که به‌روز هستند اما بر خلاف تصور ذهنی برای ایرانی بودن صرفا طرح بُته جِقه یا طرح فرش ندارد و تنها به شکلی طراحی شدند که قابلیت به‌روزرسانی داشته باشند.
رضوی تاکید کرد: می‌خواهیم از تکرار عبور کنیم زیرا وقتی اسم طراحی ایرانی می‌آید تصور این می‌شود که حتما باید چیزی از گذشته بیاوریم، اما به دنبال این بودیم که لباس‌هایی طراحی شود که مناسب استفاده روزمره بر اساس زیست‌بوم و اقلیم نقاط مختلف ایران باشد.
